" محمد معين " در روز نهم ارديبهشت ماه سال 1297 هجری شمسی در محله زرجوب شهر رشت به دنيا آمد، شش ساله بود که نخست مادرش طلعت و شش روز بعد پدرش ابوالقاسم را از دست داد و تحت سرپرستی پدر بزرگش محمدتقی معين العلما که از روحانيون مورد احترام زادگاهش بود، قرار گرفت.
سيزده ساله بود که پدر بزرگش را از دست داد و تنهايی پر مشقت و غمبار وی همچنان ادامه يافت، تحصيلات ابتدايی و متوسطه را در مدرسه شماره يک رشت به پايان رساند، سپس برای ادامه تحصيل به تهران آمد، دوره دوم متوسطه را در دارالفنون تهران گذرانيد.
در دوران تحصيل هميشه شاگردی برجسته و ممتاز به شمار می رفت زيرا علاوه بر استعدادی که در ادبيات فارسی داشت در عربی نيز دارای معلومات و اطلاعاتی بود که حتی معلمان و استادانش را به حيرت می انداخت.
در سال 1313 در شانزده سالگی ليسانس ادبيات فارسی، فلسفه و علوم تربيتی را از دانشگاه تهران گرفت و موضوع رساله این استاد برجسته که به زبان فرانسه نوشته شد " لوکنت دوليل و مکتب پارناس" بود.
در سال 1314 پس از فراغت از تحصيل و انجام خدمت نظام به رياست دانشسرای مقدماتی اهواز منصوب شد در حالی که تنها 17 سال داشت؛ سپس رياست دانشسراهای وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش فعلي) را به عهده گرفت و در همين زمان توانست دوره روانشناسی عملي، خط شناسي، قيافه شناسی و مغز شناسی را به صورت مکاتبه ای در آموزشگاه روانشناسی بروکسل بلژيک بگذراند و تصديق نامه آن دوره را کسب کند.
در سال 1321 در سن 24 سالگی با نوشتن رساله " مزديسنا و تاثير آن در ادبيات فارسي" نخستين کسی بود که در ايران به اخذ درجه دکترای ادبيات فارسی نائل شد. در همين سال با بانو مهين اميرجاهد دختر امير جاهد(مدير سالنامه پارس) ازدواج کرد که ثمره اين ازدواج پنج فرزند است.
دکتر معین بعد از اخذ دکترا به عنوان استاد کرسی " تحقيق در متون ادبي" دانشکده ادبيات دانشگاه تهران و استاد در دانشسرای عالی مشغول تحقيق و تدريس شد. در سال 1324 طبق تصويب مجلس شورای ملی و توصيه علامه قزوينی همکاری با علامه دهخدا را در تنظيم لغت نامه شروع کرد و معاون وی در کار لغت نامه بود و پس از دهخدا رياست سازمان لغت نامه را به عهده گرفت و با کمال دقت در انتشار اين اثر کوشيد.
دکتر محمد معين به زبان های اوستايي، پارسی باستان، پهلوي، عربي، فرانسوي، انگليسي، آلماني، لاتينی و سانسکريت آشنايی داشت و در مسافرت های متعدد از موسسات فرهنگ نويسی کشورهای ديگر همانند لاروس در پاريس و بروکهاوس در ويسبادن ديدار کرد و از نزديک به روش کار آنان آشنا شد و در ملاقات با نويسندگان، شاعران، منتقدان و هنرمندان رشته های مختلف استفاده ها برد و يادداشت ها برداشت و مدتی نيز در موزه های کشورهای مختلف( آمريکا، انگلستان، فرانسه، سويس، آلمان، هلند، ايتاليا، سوئد، فنلاند، روسيه و کشورهای ديگر) به مطالعه و تهيه يادداشت مشغول بود و پس از تهيه مواد اوليه که بيش از نيمی از عمر پر برکتش را صرف تحقيق و تتبع در لغت فارسی کرده بود به تدوين فرهنگ فارسی کنونی که به نام فرهنگ فارسی معين معروف است همت گماشت. يک سوم جلد آخر این اثر رو به اتمام بود که مصادف با بيماری وی شد و ادامه آن به همت دوست و همکارش مرحوم دکتر سيد جعفر شهيدی به پايان رسيد.
از آثار تاليفی معين می توان به " ستاره ناهيد" يا "داستان خرداد و امرداد" ، " يوشت فريان مرزبان نامه( به فارسی و روسي)"،" يادنامه پورداوود "،" برگزيده شعر فارسی (دوره طاهريان، صفاريان، سامانيان، آل بويه)"،" قاعده های جمع در زبان فارسي"،" مزديسنا و ادب پارسی ( در دو جلد) "، " برگزيده نثر فارسي(دوره های سامانيان و آل بويه)"،" مفرد و جمع"،" تحليل هفت پيکر نظامي"،" اسم جنس"،" حافظ شيرين سخن (در دو جلد)"و " مجموعه مقالات (در دو جلد)" اشاره کرد و تحصيحات او شامل " برهان قاطع ( در پنج جلد)" ، " دانشنامه علايی ابن سينا"،" چهار مقاله نظامی عروضي"،" جامع الحکمتين ناصر خسرو"،" شرح قصيده فارسی خواجه ابوالهيثم"،" مجموعه اشعار دهخدا"،"جوامع اشعار دهخدا"،" جوامع الحکايات و لوامع الروايات محمد عوفي"،" عبهرالعاشقين روزبهان بقلی شيرازي" و " حواشی بر اشعار خاقاني" هستند.
ترجمه های این استاد ارجمند شامل "روانشناسی تربيتي"،" کتبيبه های پهلوي"،" خسرو کواتان و ريدک وي" و" ايران از آغاز تا اسلام" است.
دکتر معين در دوران فعاليت خود نشان ها و افتخاراتی را کسب کرد که از آن جمله می توان به نشان درجه دوم علمی در سال 1316، نشان درجه دوم علمی در سال 1321، نشان درجه دوم سپاس در سال 1327، نشان لژيون دونور، دريافت جايزه Tambour در سال 1322، دريافت نشان هنر و ادبيات از دولت فرانسه در سال 1340، دريافت نشان Order des palmes Academiques از ژنرال دوگل رئيس جمهور فرانسه هستند.