احکام فطریه از نگاه مراجع عظام تقلید

به مومنان دستور داده شده است تا از طعامی که خودشان بهره می‌گیرند به فقرا نیز بدهند؛ این عمل برای آن است که قرآن و اسلام می‌خواهد خلاهایی که میان افراد ثروتمند و فقیر وجود دارد با این عمل برطرف شود. پرداخت زکات فطریه در جلب رضایت خداوند نقش بسیاری دارد و در روز عید سعید فطر با شادابی و احساس شادمانی از این که زکات فطریه را با شرایط و ویژگی‌های خاصی که خداوند دستور داده پرداخت کرده‌ایم، شکر می‌کنیم.

مراجع عظام تقلید پیرامون زکات فطریه احکامی را در استفتائات خود به مقلدین ارائه کرده‌اند؛ که در این بخش قسمتی از این احکام از نگاه مراجع مختلف بررسی می‌شود.

مقام معظم رهبری

موعد پرداخت زکات فطره از غروب روز آخر ماه مبارک رمضان تا ظهر روز عید است و برای کسانی که در نماز عید فطر شرکت می‌کنند،‌ بهتر است قبل از نماز عید این مبلغ را پرداخت و یا از مجموع اموالشان جدا کنند.

افرادی که خودشان فقیری را می‌شناسند و از نیازمندی او اطمینان دارند می‌توانند مبلغ فطریه را به او بپردازند. البته این افراد باید فقط طعام یا پول معادل آن را به فقیر بپردازند و چیزی غیر از طعام و پول مثل لباس و وسایل منزل پذیرفته نیست. همچنین کسانی که از سادات نیستند نمی‌توانند زکات‌شان را به سادات فقیر بپردازند. بنابراین شخصی که سید نیست، ولو همسر او سید باشد، نمی‌تواند زکاتش را به سید فقیر بدهد؛ چرا که ملاک فرد پرداخت کننده است. همچنین فرد دریافت کننده اگر آقایی سید و فقیر باشد، او نمی‌تواند زکات فطره‌ی افراد غیر سید را دریافت کند.

فطره میهمانی که فقط شب عید فطر میهمان است بر صاحب خانه واجب نیست و باید خود میهمان فطره خود را بدهد.

آیت الله سیستانی

کسى که موقع غروب شب عید فطر، بالغ و عاقل است و بیهوش و فقیر و برده نیست، باید براى خودش و کسانى که نان خور او هستند، هر نفرى یک صاع که گفته مى‏شود تقریبا سه کیلو است از غذاهاى معمول در شهرش مانند گندم یا جو یا خرما یا کشمش، یا برنج یا ذرت به مستحق بدهد، و اگر بجاى آن پول هم بدهد، کافى است. زکات فطره را بنابر احتیاط واجب، باید فقط به فقرا داد. و منظور فقراى شیعه است که داراى شرایط در مستحقین زکات مال هستند، و چنانچه در شهر از فقراى شیعه کسى نباشد مى‏توان آن را به فقراى دیگر مسلمانان داد، ولى در هر صورت نباید به ناصبى داده شود. همچنین کسى که سید نیست، نمى‏‌تواند به سید فطره بدهد، حتى اگر سیدى نان خور او باشد، نمى‌‏تواند فطره او را به سید دیگرى بدهد.

آیت الله نوری همدانی

کسی که نان خور پدر به حساب می آید فطریه‌اش به عهده پدر است و اگر هزینه آنان به عهده اداره مربوطه باشد زکات فطره بر کسی واجب نیست. همچنین کسی که سید نیست نمی تواند به سید فطره بدهد. احتیاط مستحب آن است که مبلغ فطریه فقط به فقرای شیعه داده شود و در این راه مصرف شود.

آیت‌الله مکارم شیرازی

کسانی که درآمدشان نسبت به مخارجشان، در حد زندگی متعارف شرع کافی باشد، حال این شخص کارگر،کارمند،کشاورز،کاسب و ... باشد،‌ باید فطریه بدهد. کسانی هم که درآمدشان به مخارجشان نخورد،‌ مانند این که درآمدش 19 و خرجش 20 باشد. این شخص فقیر شرعی است و می‌تواند فطریه بگیرد؛ البته منظور زندگی بدون ریخت و پاش و تجملات است. همچنین زکات فطره برای شیعیان نیازمند باید مصرف شود. اما در صورت داشتن این شرط مثلا می توان به زلزله زدگان نیز پرداخت کرد.

پرداخت فطریه به نزدیکان: اینکه شخصی بخواهد برای کمک به خویشاوند خود در شهر دیگر، زکات خود را برای او بفرستد، نمی‌تواند، مگر این که در شهر فقیر نباشد؛ البته راهکاری در این عرصه وجود دارد به این صورت که یکی از دوستان فرد که در آن منطقه زندگی می‌کند، زکات فطریه او را بدهد، و این شخص، بعد‌ها بدهی خود را به آن شخص پرداخت کند. همچنین سرباز هم برای فطریه دادند اگر تمکن مالى داشته باشد، بنابر احتیاط واجب خودش باید بپردازد.

آیت الله صافی گلپایگانی

زکات فطره بنابر احتیاط واجب باید به فقرای شیعه برسد و اگر به سازمان‌ها و موسسات خیریه داده می شود، یقین کند که بدون کم و زیاد در مورد فقیر شیعه صرف شود. همچنین زکات فطره را نمی‌توان به واجب النفقه، مانند فرزند، زن، پدر یا مادر حتی اگر مستحق باشند، داد.

مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم بدارد و بعد همسایگان فقیر را، بعد اهل علم فقیر را ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند، مستحب است آنها را مقدم بدارد.

اگر بعد از مغرب شب عید فطر بچه‌دار شود، واجب نیست فطره او را بدهد؛ اگرچه مستحب است فطره کسانی را که بعد از مغرب تا پیش از ظهر روز عید نان خور او حساب می‎شوند بدهد. درمورد فطریه سرباز در حال خدمت هم در صورت تمکّن مالی فطریه را باید خودشان بپردازند.

آیت‌الله مظاهری

زکات فطریه را در هر کار خیری می‌توان مصرف کرد، ولی پرداخت به فقرا بهتر است. درمورد پرداخت فطریه به سید هم؛ سید به سید و سید به غیر سید می‌تواند بپردازد و اگر ضرورتی باشد، غیر سید به سید هم می‌تواند پرداخت کند.

همچنین فطریه جنین در شکم مادر پرداخت فطریه لازم نیست، ولی برای محافظت او مطلوب است. اما کودکی که در ماه مبارک رمضان به دنیا می‌آید باید زکات فطره برای او داد.

آیت‌الله سبحانی

نان خور کسى است که عرفاً گفته شود هزینه اش بر گردن اوست و به اصطلاح عیال صدق کند و مجرد اینکه شب عید مهمان کسى باشد فطره او بر عهده صاحب خانه نیست ولى اگر چند روز قبل مهمان او باشد در این صورت فطریه او بر عهده صاحب خانه است.

فطریه فرزندی که در خارج از کشور زندگی می‌کند اگر قرار باشد از جانب پدر وی که در ایران است پرداخت شود باید به قیمت منطقه خارج از کشور پرداخت شود چون از طرف پسر مى پردازد.