عمر حسن احمد البشیر رئیس جمهور کنونی سودان و رئیس حزب کنگره سودان است. او در سال ۱۹۸۹ در زمانی که یک سرهنگ ارتش سودان بود رهبری کودتای بدون خونریزی را برعهده گرفت و موفق به برکناری صادق المهدی نخست وزیر منتخب وقت شد و به قدرت رسید.
البشیر در سال ۲۰۰۴ با امضای موافقت نامه‌ای به جنگ داخلی بین جنوب و شمال سودان پایان داد. او به خاطر نقش خود در نزاع دارفور، جایی که بر اثر پاکسازی نژادی افراد غیر عرب، ۲۰۰ هزار نفر نفر کشته شدند مورد انتقاد قرار گرفته است.
زندگینامه
عمر حسن احمد البشیر سال ۱۹۴۴در روستای کوچک هوش بناگا به دنیا آمد و در جوانی به ارتش سودان پیوست و به مدرسه‌ای نظامی در قاهره رفت. او سریعاً مدارج ترقی در ارتش را طی کرد و از سربازان چترباز شد. بعدها و در جریان جنگ با رژیم صهیونیستی در ۱۹۷۳ او به ارتش مصر پیوست. پس از بازگشت به سودان او به یکی از مقامات ارتش در نیمهٔ جنوبی کشور منصوب شد و مسئول عملیات نظامی علیه ارتش آزادی بخش خلق سودان شد. او که تا دههٔ ۱۹۸۰ به ژنرالی رسیده بود، در سال ۱۹۸۹ با حمایت جبهه قومی اسلامی به رهبری حسن ترابی کودتایی نظامی تدارک دید و نخست وزیر منتخب وقت، صادق المهدی را سرنگون کرد. البشیر بلافاصله فعالیت تمام احزاب سیاسی را ممنوع کرد، نشریات را تعطیل کرد و مجلس را تعطیل اعلام کرد. او سپس خود را به عنوان رئیس «شورای رهبری انقلاب نجات ملی» منصوب کرد. این شورا نهادی بود که او تأسیس کرده بود و این شورا تمام قدرت قانون‌گذاری و اجرایی در سراسر کشور را در اختیار داشت. او سمت‌های ریاست جمهوری، نخست وزیری، فرماندهٔ نیروهای مسلح و وزارت دفاع سودان را شخصاً در اختیار گرفت.
اتحاد با اسلام‌گرایان
البشیر سپس خود را با حسن الترابی رهبر جبههٔ اسلامی ملی متحد کرد و شروع به برنامه‌ای کرد که طبق آن شمال سودان را به دولتی شدیداً اسلامی بدل کند. او قانون شریعه را اجباری کرد و در ۱۹۹۱ قانون جنایی جدیدی در شمال سودان اعلام شد که به پلیس قدرت بیش‌تری می‌داد. در ۱۶ اکتبر ۱۹۹۳ البشیر پس از انحلال شورای فرمان انقلابی برای رهایی ملی به عنوان رئیس جمهور کشور منصوب شد و قدرتش را افزایش داد.
عمر البشیر اعلام کرده که در صورت جدایی سودان جنوبی از بخش شمالی آن کشور، قانون اساسی سودان تغییر خواهد کرد و در قانون اساسی جدید زبان عربی تنها زبان، اسلام تنها دین و قوانین شریعت تنها قانون در سودان خواهد بود.
البشیر در سطح بین‌المللی
البشیر در سطح جهانی چهره‌ای جنجالی است. او مدت‌ها به دلیل کمک و پناه دادن به تروریست‌ها و افراطیون اسلامی محکوم شده‌است. اسامه بن لادن به مدت پنج سال در سودان زندگی و کار می‌کرد و تنها در می۱۹۹۶ بود که از این کشور اخراج شد.
صدور حکم بازداشت بین‌المللی
دیوان بین‌المللی کیفری مستقر در لاهه در ۴ فوریه سال ۲۰۰۹ میلادی و در اقدامی بی‌سابقه حکم بازداشت عمر البشیر را به اتهام ارتکاب «جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت» در دارفور، صادر کرد. این نخستین بار بود که دادگاه رسیدگی به جرائم جنگی حکم بازداشت رهبری را که هنوز در راس کار است، صادر می‌کرد. او در واکنش به این حکم گفته بود: «حکم را در کوزه بگذارید.» دولت سودان هم «سیزده» سازمان عمده بین‌المللی امدادرسانی را که در منطقه دارفور به کمک رسانی به مردم جنگ زده می‌پرداختند، از آن کشور اخراج کرد.
در طی شش سال جنگ داخلی در این منطقه سیصد هزار نفر کشته شده و بیش از دو میلیون نفر آواره شده‌اند. اقلیت دارفوری برخلاف اکثریت عرب و مسلمان سودان از تبار آفریقایی و مسیحی هستند. رسانه‌های غربی شبه‌نظامیان هوادار دولت سودان را متهم به قتل و تجاوز جنسی به کودکان و زنان کرده‌اند.
حمایت اتحادیه عرب
در تاریخ ۳۰ مارس۲۰۰۹، سران کشورهای عضو اتحادیه عرب، در پایان نشست سالانه خود در دوحه، پایتخت قطر، با صدور بیانیه‌ای از عمر البشیر، رئیس‌جمهور تحت تعقیب سودان، در برابر حکم بازداشت بین‌المللی که توسط دیوان بین‌المللی کیفری، برای استرداد او صادر شده‌است، حمایت کردند.
تجزیه سودان
در نهم ژانویه ۲۰۱۱ طی همه پرسی سودان که بزرگترین کشور آفریقایی به شمار می رفت تجزیه شد و سودان جنوبی متولد شد.
پیروزی مجدد عمر البشیر در انتخابات
عمر البشیر در انتخاباتی که در روز۲۷ آوریل سال ۲۰۱۵ برگزار شد با تقریبا ۹۵ درصد آراء پیروز این انتخابات لقب گرفت.
تعطیلی مراکز فرهنگی ایران در سودان و ادعاهای عمرالبشیر
در اوایل سپتامبر۲۰۱۴، دولت سودان طی تصمیمی عجیب و بدون مقدمه، تعطیلی مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی در سودان را به بهانه تبلیغ مذهب شیعه، اعلام کرد. «علی کرتی» وزیر خارجه سودان، به رایزن فرهنگی و کارکنان ایرانی این مراکز ۷۲ ساعت فرصت داد که این کشور را ترک کنند وی مدعی شد: چندین مورد از فعالیت‌های مرکز فرهنگی ایران را در برخی مناطق شیعه‌نشین و برخی دانشگاه‌ها رصد کردیم و انحراف فعالیت‌های آن از فعالیت‌های فرهنگی بر ما مشخص شد.
او در پاسخ به درخواست مسئولان وزارت خارجه کشورمان، مبنی بر تجدید نظر دولت سودان در این تصمیم و جلوگیری از خدشه‌دار شدن روابط سابقه‌دار و عمیق دو کشور، گفت که رییس جمهور این کشور درخواست ایران را رد کرده است و هیچ جای چانه‌زنی وجود ندارد!
عمر البشیر، در مصاحبه ای با الشرق الاوسط (۱۱ اکتبر ۲۰۱۴)، ضمن دفاع از تعطیلی مراکز فرهنگی ایران، آن را یک گام استراتژیک خواند و گفت که اجازه تبلیغ شیعه را در سودان نمی‌دهد. او آن چه را که درباره روابط استراتژیک ایران با سودان به گوش عربستان می‌رسد را اغراق شده خواند و ادعا کرد که تمام اطلاعاتی که در این زمینه به پادشاهی عربستان سعودی رسیده اشتباه، ساختگی و مبالغه آمیز بوده است و این موضوع به وضوح در تصمیم ما برای تعطیلی مرکز فرهنگی ایران نشان داده می‌شود. .مسئولان سعودی به اطلاعات رسیده درباره رابطه ایران با سودان گوش ندهند ما هیچ روابط استراتژیکی با ایران نداریم. روابط ما با ایران بسیار عادی است. همان طور که گفتم برخی طرف‌ها و منابع می‌خواهند درباره رابطه ما با ایران اغراق کنند و آن را بیش از چیزی که هست، نشان دهند. کسانی که می‌خواهند روابط سودان را با کشورهای برادر حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی تیره کنند، درباره رابطه ما با ایران اطلاعات نادرست منتشر می‌کنند.
موضع سودان در قبال تجاوز سعودی ها به یمن
همزمان با آغاز حملات هوایی سعودی، موسوم به عملیات «طوفان قاطعیت»، در ۲۵ مارس(۶ فروردین)، سودان از اولین کشورهایی بود که به ائتلاف عربی برای کمک به عربستان پیوست. عمرالبشیر، در مصاحبه با الشرق الاوسط در فردای شروع حملات گفت: مداخله نظامی در یمن امری واجب بود که دیگر نباید در آن تأخیر می‌شد خصوصا اینکه امیدهایی وجود داشت که طرح «کشورهای حوزه خلیج فارس» را برخی‌ها که باید به آن توجه می‌کردند، توجه کنند، اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد و حوثی‌های به نقشه‌های خود تا رسیدن به عدن ادامه دادند و این روند، گزینه دیگری در برابر دیگران به جز مداخله نظامی باقی نگذاشت.
«علی کرتی»، وزیر خارجه سودان، در پی بازگشت رییس جمهور این کشور از شرم الشیخ، وجود هر گونه روابط خاص با ایران را از اساس رد کرد، و گزارش‌ها در این مورد را بی‌پایه دانست! او گفت که آن چه که سودان را به کشورهای عربی پیوند می‌دهد، «همسایگی» و «عربیت» است، و سودان فارغ از نظر تهران روابط نزدیک خود با کشورهای عرب را خواهد داشت.
به علاوه، «احمد بلال عثمان»، سخنگوی دولت سودان به شبکه خبری «بلومبرگ» گفت که روابط خارطوم با تهران تنها یک رابطه «عادی» است. به علاوه او از آمادگی این کشور برای در اختیار گذاشتن ۴ هواپیما و ۶۰۰۰ نیروی پیاده، در صورت حمله زمینی به یمن، خبر داد! او اضافه کرد: من مدتی در وزارت خارجه بوده ام. هیچ چیز مبنی بر ائتلاف با ایران نشنیدم.
دیدگاه کارشناسان
حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا درباره عمر البشیر گفت: عمر البشیر در سال ۱۹۸۹ در حالی که درجه سرهنگی داشت علیه حکومت مردمی صادق المهدی کودتا کرد و یک شورای نظامی برای اداره کشور سودان تشکیل داد.
وی افزود: البشیر از سال ۱۹۹۳ خود را به عنوان رئیس جمهوری سودان اعلام کرد و از آن زمان بود که نقش پنهانی و مشکوک خود را آغاز کرد. عمر البشیر که در طول دو دهه گذشته همواره در سطح جهان عرب و اسلام دچار انزوا شد از سال ۲۰۰۹ دادگاه جنایات جنگی وی را به اتهام کشتار مردم سودان در دارفور تحت تعقیب قرار داد.
هانی زاده تاکید کرد: ایران از معدود کشورهایی بود که تحت پوشش جنبش عدم تعهد از عمر البشیر حمایت می کرد.بارها ایران از جایگاه ریاست جنبش عدم تعهد صدور حکم تعقیب عمر البشیر را در سطح جامعه جهانی محکوم کرد. روابط ایران و سودان به دلیل نگرش های ضد صهیونیستی مردم سودان رو به رشد بوده است و ایران کمکهای اقتصادی و سیاسی زیادی به مردم سودان کرده است اما عمرالبشیر ۷۱ ساله طی ماههای اخیر به دلیل اتخاذ مواضع غیر منطقی و غیر اصولی در میان احزاب اسلامی سودان دچار انزوا شد و در همین هنگام عربستان سعودی با توجه به سابقه غیر درخسان عمر البشیر در سرکوب مردم وعده کمک مالی ۲ میلیارد دلاری به عمر البشیر داد.
وی بیان کرد: همچنین رسانه های گسترده عربستان طی شش ماه گذشته تبلیغات گسترده ای برای پیروزی مجدد عمر البشیر در انتخابات ریاست جمهوری سودان انجام دادند. به نظر می رسد که عمر البشیر اکنون در انتخاب عربستان به عنوان همپیمان سودان به کج راهه رفته و انتخاب وی با کمک مالی عربستان صورت گرفته است. عمرالبشیر جایگاهی در میان احزاب اسلامی سودان ندارد به همین دلیل عربستان سعودی اخیرا با کمک رژیم صهیونیستی و با عنوان پاداش موافقت با تجزیه سودان در سطح جامعه جهانی دست به تحرکات دیپلماتیک زدند تا حکم بازداشت بین المللی عمر البشیر را لغو کنند.
هانی زاده افزود: اکنون عمر البشیر در یک انتخابات فرمایشی ظاهرا با ۹۴ درصد رای مردم که در واقع عدد انتخاب دیکتاتورها تلقی می شود انتخاب شد. اما آیا سرنوشت عمر البشیر با این انتخاب رقم خواهد خورد قطعا دوره جدید ریاست جمهوری عمر البشیر با چالشهای جدی روبرو خواهد شد و این شخصیت غیرآکادمیک و فاقد بینش سیاسی که به اصطلاح با طناب عربستان به چاه رفته است هرگز نخواهد توانست دوره ریاست جمهوری خود را به سلامت به پایان برساند.
وی بیان کرد: عمر البشیر فاقد کاریزمای یک سیاستمدار سودانی است او در مقایسه با جعفر النمیری و ژنرال عبدالرحمن سوار الدهب از توان سیاسی کمتری برخوردار است. عمر البشیر هیچگاه به فکر وحدت سودان نبود و در مقابل باقی ماندن در راس قدرت تن به تجزیه ذلت بار سودان داد و در واقع سودان را در مقابل تمدید ریاست جمهوری خود تجزیه کرد. اینک سودان جنوبی با پایگاه محکم رژیم صهیونیستی تبدیل شده است و حضور صهیونیستها در نیل علیا امنیت آبی ده کشور اطراف نیل را تهدید می کند.
این کارشناس مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا با اشاره به نارضایتی ها از سیاست های عمر البشیر، صادق المهدی و حسن الترابی از مخالفان سرسخت سیاست های عمر البشیر دانست.
درباره چرخش سیاست خارجی عمر البشیر در قبال ایران می توان آنرا ناشی از ورود عمر البشیر به ائتلاف بندی های جدید و حرکت وی به سوی ائتلاف با کشورهای عربی و کشورهای حوزه خلیج فارس و جدا شدن از ائتلاف ایران و مقاومت دانست. از عوامل دیگر می توان به تجزیه سودان و نفوذ اسرائیلی در سودان جنوبی، مناطق مورد مناقشه و نیز موضوع حوزه نیل برشمرد به ویژه که مصر هرگز نمی خواهد دولتی در سودان روی کار باشد که منافع آبی این کشور را به مخاطره اندازد.
سودان به دنبال استفاده از مزایای همراهی با سعودی ها و کشورهای عربی است. این در راستای اصل «بندواگنینگ» «BANDWAGONING » یعنی اصلی که کشوری ضعیف با کشور قدرتمند از خودش وارد ائتلاف می شود تا از مزایای این ائتلاف بهره ببرد است.
در واقع عمرالبشیر سعی می کند با دادن امتیازاتی در سطح منطقه برای خود در منطقه حامی بیابد وبا همراهی خود با عربستان از مزایای این همراهی برخوردار باشد. ضمن اینکه با در نتیجه همراهی با مصر نیز بر ضعف مشروعیت داخلی و ژئوپلیتیک کشور متبوع خود غلبه خواهد کرد.
هانی رسلان مشاور مرکز مطالعات سیاسی و استراتژکی الاهرام در این باره گفت: تغییر در مواضع سیاسی سودان از زمانی شروع شد که عمر البشیر از اخوان المسلمین اعلام برائت کرد و موضع خود را در قبال لیبی تغییر داد و از اعزام نیرو و ارسال تجهیزات با هماهنگی قطر به آنجا کم کرد.
وی تاکید کرد: ورود سودان به ائتلاف علیه انصارالله در یمن اوج تغییر در مواضع سودان و پیوستن وی به اردوگاه دیگر که مصر،عربستان سعودی،امارات و برخی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در آن حضور دارند است.
مشاور مرکز مطالعات الاهرام می افزاید: سودان که روابط حسنه ای با ایران داشت و حامی اخوان المسلمین بود و در لیبی به نفع آنها فعالیت می کرد از این مواضع دست برداشت. رژیم سودان که مواضع پراگماتیسم داشت به یک رژیم فرصت طلب تبدیل شده است که به دنبال منافع خود است.
صادق المهدی رئیس حزب امت سودان گفت: باقی ماندن عمر البشیر در قدرت سودان را از منافع زیادی محروم می کند و راه بخشش بدهی های خارجی سودان و رفع تحریم ها را می بندد.
ابوبکر عبدالرازق از رهبران حزب کنگره مردمی سودان گفت: عمر البشیر قصد دارد که خود را در برابر جامعه جهانی و غرب و کشورهایی که با آنها در طوفان موسوم به قاطعیت مشارکت کرده است قوی نشان دهد و بعید نیست که پس از کسب حمایت خارجی علیه داخل کودتا کند. عمرالبشیر به غیر نظامیان اعتمادی ندارد و فقط به نظامیان توجه می کند.
هاری ویرهافین استاد دانشگاه جرج تاون و کارشناس امور شاخه آفریقا گفت: آنچه در حال حاضر برای رئیس جمهوری سودان اهمیت دارد به دست آوردن پول برای چرخاندن اقتصاد سودان است زیرا این به سرنوشت سیاسی اش بستگی دارد.
نکته پایانی:
اگر به مواضع عمر البشیر نگاهی بیندازیم متوجه می شویم که وی که به علت جدایی جنوب سودان بخش زیادی را منابع اقتصادی خود را از دست داده است در صدد است که با نزدیک شدن به کشورهایی مانند عربستان و دیگر کشورهای ثروتمند خلیج فارس به اقتصاد بحران زده خود سر و سامانی دهد. پس یکی از دلایل نزدیک شدن عمر البشیر به سعودی ها و فاصله گرفتن از ایران در همین نکته نهفته است.
عمر البشیر مردی فرصت طلب است. وی که هم اکنون در جبهه داخلی با فشار مخالفان به دلایل اقتصادی و دیگر مشکلات مربوط به سوخت و انبوهی از دشواری ها روبرو است می کوشد که با تزریق پول زیاد و جذب سرمایه های کشورهای ثروتمند عرب هم این اهرم فشار را از دست مخالفان خود خارج کند و هم به ظاهر قدرت نمایی کند.
در واقع عمرالبشیر راه عبدالفتاح السیسی رئیس جمهوری مصر که تمام فکر و اهتمامش به گرفتن پول از شیخ نشین های ثروتمند شورای همکاری خلیج فارس است را می پیماید. السیسی به طور دائم خط قرمز بودن امنیت این کشورها را در برابر ایران مطرح می کند و عمرالبشیر نیز که در زمان انزوای خود یاوری جز ایران نداشت نیز می کوشد با برگه ایران از رقیب منطقه ای تهران یعنی عربستان امتیاز بگیرد و شاید دستور ویژه مسئولان عربستانی برای کمک مالی مشوق بزرگی برای وی به حساب می آید.
این دلبستگی و در واقع دلخوش کردن به سعودی ها شاید تبعات خوبی برای عمر البشیر به دنبال نداشته باشد به ویژه که سرنوشت محمد مرسی که زمانی برای عرض ارادت به خدمت سعودی ها به ریاض رفت را مد نظر قرار دهد که چگونه سعودی ها در طرفه العینی وی را به السیسی فروختند.
عمرالبشیر با چالشهای فراوان داخلی و بین المللی روبرو خواهد شد و موضع اتحادیه اروپا علیه البشیر پس از اعلام پیروزی وی گواه این مدعاست.در زمینه داخلی نیز بعید است که عمر البشیر بتواند بر مشکلات امنیتی و اقتصادی و مناطق مورد مناقشه با سودان جنوبی غلبه کند.
علاوه بر این توده مردم سودان همانند انبار باروتی هستند که منتظر جرقه ای هستند و تنها از اقدامات سرکوبگرانه هراس دارند زیرا تحرکات مردمی در سپتامبر ۲۰۱۳ به شدت از سوی حکومت عمر البشیر سرکوب شد.
عمرالبشیر در سودای تقویت اقتصاد و رفع تحریم های اعمال شده با نزدیک شدن به متحدان آمریکا در منطقه و به دست آوردن نظر مساعد واشنگتن است اما بعید است که این تلاش های عمرالبشیر پاسخ دهد.
عمر البشیر که یک ربع قرن بر سودان مسلط است پس از تغییر حکومت در مصر و شروع ائتلاف بین المللی علیه داعش، با بستن مراکز فرهنگی ایران در سودان به دنبال کسب دوستی عربی –سعودی برآمد وی برای بقا در قدرت با برگه های روابط امنیتی با واشنگتن، روابط قوی با ایران، روابط محکم با محور آنکارا-دوحه و مصالحه با محور ریاض-قاهره و اخوان المسلمین بازی می کند.