برجام و قطعنامه دارای الزامات و تعهداتی برای دو طرف است و در صورتی که نهایی و اجرایی شود برخی محدودیت‌ها توسط ایران در زمینه برنامه هسته‌ای اعمال و برخی محدودیت‌ها و تحریم‌ها نیز مرتفع می‌شود لذا باید نگاه ویژه و خاصی را به این سند بین‌المللی داشت تا از میزان تبعات هر دو وجه آن مطلع بود تا کمکی باشد برای دور کردن کشورمان ایران از هرگونه خسران و زیان احتمالی.
در همین زمینه و برای بررسی حقوقی قطعنامه 2231 شورای امنیت و بیانیه برجام در میزگردی با حضور آقایان مسعود اخوان فرد استاد دانشگاه و کارشناس حقوق بین‌الملل و معاون اسبق برنامه‌ریزی، بین‌الملل و امور مجلس سازمان انرژی اتمی و همچنین هادی محمدی کارشناس مسائل راهبردی این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار دادیم.
*اخوان فرد: فرامین مقام معظم رهبری لازم الاجرا و الزام حقوقی دارد
این کارشناس حقوق بین‌الملل با بیان اینکه نظام حقوقی جمهوری اسلامی براساس قوانین بالادستی و مشخصاً قانون اساسی چارچوب‌های تعریف‌شده‌ای دارد که در بخش‌های وسیعی از قانون اساسی الزام به تبعیت از قانون تاکید می‌شود، گفت: این امر اهمیت قانون اساسی را در ایران مشخص می‌کند ضمن اینکه در بخش‌های متعددی از قانون اساسی به دستورات و فرامین مقام معظم رهبری که لازم‌الاجراست و الزام حقوقی دارد اشاره شده که اصول 57، 110، 4 و 112 بخشی از آنهاست.
وی با تاکید براینکه بن‌بستی در نظام اسلامی وجود ندارد، افزود: به هیچ وجه خلاء در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد زیرا نقش ولی فقیه در نظام اسلامی بن‌بست‌شکنی است.
اخوان‌فرد اظهار داشت: حسن نظام حقوقی قانون اساسی این است که نقش رهبری به عنوان یک فاکتور اساسی تعیین کننده بیان و در حقیقت می‌توان گفت مبحث غیر قابل انکار نظام جمهوری اسلامی ولایت مطلقه فقیه است.
*از همه کسانی که تکمیل کننده روند 12 ساله بودند باید تقدیر شود
این کارشناس حقوق بین‌الملل خاطرنشان کرد: فضای تکمیلی را در روند مذاکرات دو سال اخیر شاهد بودیم لذا باید از همه کسانی که در طول 12 سال گذشته تکمیل‌کننده این روند بوده‌اند مورد توجه و تقدیر قرار گیرند زیرا دستاورد اخیر یک فرایند و پروسه به حساب می‌آید. وی با بیان اینکه مقام معظم رهبری دقت در متن جمع‌بندی را خواستار شده‌اند، گفت: این دقت شامل ظرایفی می‌شود که باید متن بیش از 150 صفحه با دقت بسیار زیادی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
اخوان‌فرد با بیان اینکه در فضای حقوق بین‌الملل عناوینی که جای تامل زیادی دارد موجود است، افزود: اصطلاحاتی که در این فضا وجود دارد بسیار ملایم و قابل تفسیر است ولی از همین اصطلاحات دلچسب هم اقدامات خشن و جدی حاصل شده که قدرت‌های دنیا تلاش کرده‌اند سر کشورهای ضعیف را با پنبه ببرند.
* برخی خطوط قرمز تعیین‌شده از سوی رهبری، مصوبه مجلس و مردم در برجام لحاظ نشده
وی با بیان این سوال که آیا توافق برجام در مسیر متوازنی قرار دارد یا خیر؟ گفت: به راحتی نمی‌توان در این باره صحبت کرد ولی قطعاً یکسری خطوط قرمز تعیین‌شده از سوی رهبری، مصوبه مجلس در این خصوص و انتظارات طبیعی مردم ایران در برجام لحاظ نشده لذا می‌توانیم بگوییم که توافق خوبی به حسابی نمی‌آید از طرفی دیگر نکات مثبتی در آن وجود دارد که نمی‌توان آن را توافق بد به حساب آورد.
وی با بیان اینکه در جای جای بیانیه برجام به اصل حسن‌نیت اشاره شده، افزود: اصل حسن نیت از نظر قوانین بین‌الملل دارای حداقل‌ها و مولفه‌هایی است لذا باید این سوال جدی را مطرح کرد که اصل حسن‌نیت از سوی چه کسی باید رعایت شود؟ انتظار آن است اصل حسن‌نیت از سوی طرفین رعایت شود.
اخوان‌فرد با بیان اینکه برای بررسی بحث اصل حسن‌نیت نباید گذشته کشورها را مورد کنکاش و جستجو قرار داد و به این نتیجه رسید که فلان کشور و فلان طرف بوده که به این اصل توجه نکرده، اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران در گزارشات مستمر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همواره بر اساس موازین و مقررات بین‌المللی به تعهدات خود عمل کرده است.
*در برجام اصل حسن نیت رعایت نشده
وی در توضیح بیشتر اظهار داشت: در رعایت اصل حسن‌نیت از سوی طرفین باید سوال کرد که در مقابل ایران آیا دولت آمریکایی قرار دارد که دارای بمب اتم و تنها استفاده‌کننده این سلاح کشتار جمعی در دنیا است یا کشور دیگری؟ ایالات متحده از سلاح هسته‌ای به عنوان ابزار تهدید علیه کشورها استفاده می‌کنند لذا طرف غربی و 1+5 و مشخصاً دولت آمریکا باید رعایت اصل حسن‌نیت را در قبال ایران داشته باشد در حالی که در متن برجام به هیچ وجه رعایت اصل حسن‌نیت مشاهده نشده است.
این کارشناس حقوق بین‌الملل خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی نیازمند راستی‌آزمایی طرف غربی و خصوصا آمریکایی‌ها در لغو تحریم‌ها است. در اینجا می‌توانیم رعایت اصل حسن‌نیت طرف مقابل را مورد توجه قرار دهیم زیرا بدعهدی‌های طرف غربی را مکرراً شاهد بودیم. در این زمینه می‌توانیم به عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به امضا رسیده اشاره کنم زیرا با وجود این عهدنامه آمریکایی‌ها بارها به سکوهای نفتی ایران در جنگ عراق علیه کشورمان حمله کرده بودند.
وی گفت: از سال 1996 میلادی دولت آمریکا به فضای جدیدی در عرصه بین‌الملل استناد و تلاش کرد برای خود حق اعمال قوانینی فراتر از مرزهای آمریکا قائل شود. اختلافات ایالات متحده با شرکت‌های اروپایی و مشخصا توتال فرانسه مصداق این قانون و بدعهدی و توجیه تخلفات آمریکایی‌هاست ضمن اینکه ضوابط جدید خزانه‌داری آمریکا علیه کشورهای دیگر هم نشان دهنده فشارهای گام به گام آمریکا علیه دیگران است.
*تهدیدات نظامی آمریکا علیه ایران ماده 2 کنوانسیون 1969 وین را زیر سوال می‌برد
اخوان‌فرد افزود: فشارها و تهدیدهایی که به صورت دائم از سوی مقامات آمریکایی و تهدید و ارعاب به حمله نظامی در حین و بعد از مذاکرات علیه ایران از لحاظ حقوق بین‌الملل قابل بررسی است. ماده 2 کنوانسیون 1969 وین در خصوص معاهدات بین‌المللی ملاک عمل این موضوع و این تهدیدات قابل پیگرد است. ضمن اینکه هیچ کشور و دولتی حق ندارد به صورت دائم طرف دیگر را تهدید به اقدام نظامی و گزینه‌های روی میز کند لذا اگر اصل تهدید نظامی آمریکا علیه ایران مورد تایید واقع شود در آن صورت اصل ماده 2 کنوانسیون 1969 وین زیر سوال خواهد رفت.
این کارشناس مسائل حقوق بین‌الملل اظهار داشت: تنها مذاکراتی صحیح است و در مسیر درست قرار دارد که دارای تعامل و امتیازات برد- برد برای دو طرف باشد ضمن اینکه مذاکره با تهدید بی‌معناست.
وی گفت: جمهوری اسلامی ایران در نظام حقوقی خود اصالت را به درون می‌دهد که البته این موضوع پایه علمی نیز دارد ضمن اینکه اولویت نظام حقوقی در یک کشور به نظام حقوقی داخل برمی‌گردد لذا نمی‌توان از یک کشور خواست نظام حقوقی خود را تعطیل کند و قوانین کشورهای دیگر را مورد ارجحیت قرار دهد. در این زمینه می‌توان به مخالفت حضرت امام خمینی (ره) درباره قانون کاپیتولاسیون در زمان رژیم پهلوی اشاره کرد.
*پذیرش NPT ربطی به پذیرش و اجرای پروتکل الحاقی ندارد
اخوان‌فرد اظهار داشت: مکتب اصالت اراده در نظام بین‌الملل بر قراردادهای اجتماعی تکیه دارد لذا اگر در جایی تعهدی را پذیرفتیم حتما آن را اجرایی خواهیم کرد در غیر این صورت این امر دیگر موضوعیت نخواهد داشت.
وی افزود: طرف مقابل سالها اصرار عجیبی بر اجرا و تصویب پروتکل الحاقی از سوی جمهوری اسلامی دارد در حالی که این اصرار از سوی تهران بی‌پایه است.
این کارشناس حقوق بین‌الملل اظهار داشت: جمهوری اسلامی تنها قوانین NPT را پذیرفته که البته اجرای آن هیچ ربطی به پروتکل الحاقی ندارد ضمن اینکه اگر نظام جمهوری اسلامی روزی به این تصمیم برسد که پروتکل الحاقی را اجرایی کند حرفی در اجرای آن وجود نخواهد داشت.
*نباید شان قانونگذاری برای شورایعالی امنیت ملی قائل بود
وی خاطرنشان کرد: ایران کد 3.1 اصلاحی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را نپذیرفته لذا طرف مقابل نمی‌تواند بر مبنای قوانین NPT ایران را متعهد به اجرای کد 3.1 کند.
اخوان‌فرد با اشاره به اصل 77 قانون اساسی مبنی بر اینکه ایجاد هر گونه تعهد برای جمهوری اسلامی منوط به تصویب مجلس شورای اسلامی است، افزود: برخی افراد می‌توانند اصل 176 قانون اساسی که شورای امنیت ملی را در راستای اصل 77 مطرح کرده بیان کنند اما باید بگوییم محدوده کار شورای امنیت ملی کاملاً مشخص است و نباید شان قانونگذاری را برای این شورا قائل بود. همگان باید بدانند قانونگذاری وظیفه اصلی قوه مقننه است.
این کارشناس حقوق بین‌الملل در توضیح بیشتر این امر اظهار داشت: نباید مباحث این چنینی باعث زیر سوال رفتن حق قانونی مجلس چه به صورت جزئی و چه به صورت کلی شود.
*فقط مجلس در خصوص قضایای تعهد آور حق ورود دارد/ تفسیر قانون اساسی بر عهده شورای نگهبان
وی تاکید کرد: تنها مجلس شورای اسلامی است که در تمامی قضایای تعهدآور برای جمهوری اسلامی حق ورود و تصمیم‌گیری در خصوص اسناد بین‌المللی دارد که ضمن بررسی آنها به این نتیجه برسد که این توافقات را بپذیرد یا نپذیرد و یا اینکه آن را اصلاح کند.
اخوان‌فرد خاطرنشان کرد: تفسیر قانون اساسی بر عهده شورای نگهبان است و هر کسی تردیدی در زمینه ورود مجلس و یا شورای عالی امنیت ملی در خصوص تعهدات الزام‌آور برای ایران دارد می‌تواند از شورای نگهبان سوال کند.
وی افزود: ماده 9 قانون مدنی جمهوری اسلامی اعلام می‌کند مقررات قانونی تصویب عهدنامه‌هایی که طبق قانون اساسی بین دولت (حکومت) ایران و سایر دولت‌های دنیا به امضا رسیده باشد بر عهده مجلس است لذا باید مسیر قانونی تمامی آنها با ارائه لایحه به مجلس شورای اسلامی و تصویب در آنجا طی و شورای نگهبان نیز نظر نهایی را در این خصوص ارائه دهد.
*قطعنامه باید بعد از تصویب برجام صادر می‌شد
وی افزود: گاهی اوقات عنوان می‌شود که قطعنامه 2231 شورای امنیت به لحاظ اینکه ایران عضو سازمان ملل است ملزم به رعایت و پذیرش آن است ولی من سوال می‌کنم آیا قطعنامه 2231 شورای امنیت چیزی فراتر از توافق ایران و 1+5 تحت عنوان برجام است؟ اگر پایه بحث این باشد که قطعنامه به دلیل وجود برجام تصویب شده طبعا باید این سوال را پرسید که حتماً توافقی صورت گرفته که قطعنامه 2231 بر روی آن صحه بگذارد در حالی که برجام به هیچ وجه مورد تصویب قرار نگرفته است. در اینجا به مصداقی اشاره می‌کنم و آن مربوط به توافق ایران و عراق در سال 1975 میلادی است. زمانی که این قطعنامه نهایی شد به سازمان ملل ارسال و در آنجا ثبت شد لذا باید چنین روشی نیز در مورد برجام در نظر گرفته می‌شد.
اخوان‌فرد گفت: قبل از اینکه نظام‌های حقوقی داخل کشورها توافق را بررسی کرده باشند در اقدامی عجیب شورای امنیت زودتر وارد میدان شد و قطعنامه‌ای را تصویب کرد. به نظر می‌رسد طرف مقابل به دنبال آن بوده که قانون داخلی کشورها را البته به بهانه‌های مختلف دور بزند و عملیات روانی علیه آنها ایجاد کند. نکته عجیب‌تر آن است کشورهایی که خود مدعی ایجاد و برقراری صلح و امنیت در دنیا هستند نباید وارد این عرصه‌ها شوند.
این کارشناس حقوق بین‌الملل خاطرنشان کرد: استفاده ابزاری از ضوابط منشور ملل متحد به نفع این سازمان بین‌المللی نیست لذا به نظر می‌رسد که اعضای دائم شورای امنیت با دور زدن قوانین داخلی کشورهای دیگر با اقدام خود منشور این سازمان را زیر سوال برده و عدم کارآمدی آنرا به دنیا نشان داده‌اند. ضمن اینکه با این کار اعتبار سازمان ملل نیز در اذهان جهانیان خدشه‌دار شده است.
*بیانیه ایران بعد از برجام همراه با ذوق‌زدگی و عجله
وی گفت: اینکه برخی مسئولین ایرانی می‌گویند ما می‌توانیم خلاف قطعنامه 2231 عمل کنیم موضوع صحیحی نیست لذا بهتر است یک دولت در عرصه بین‌المللی با این ادبیات سخن نگوید. همچنین بهتر این بود که قبل از تصویب قطعنامه لابی گسترده‌ای را برای ممانعت از درج بخش‌های منفی علیه ایران صورت می‌دادیم. ضمن اینکه به نظر می‌رسد معنای سخن افرادی که می‌گویند می‌توانیم از قطعنامه عبور کنیم این است که آنها قطعنامه را کاغذ پاره می‌دانند البته شاید منظورشان آن است که قطعنامه تبعاتی ندارد.
این کارشناس حقوق بین‌الملل در خصوص بازگشت پذیری تحریم‌های ایران نیز اظهار داشت: بازگشت‌پذیری تحریم‌های 6 قطعنامه قبلی شورای امنیت علیه ایران در یک پروسه 65 روزه ذکر شده پس می‌توان گفت که 6 قطعنامه قبلی تبعات خودش را علیه ایران همچنان حفظ خواهد کرد ضمن اینکه در صورتی که توافق مورد تایید تهران قرار گیرد و ایران به تعهداتش جامه عمل نپوشاند همین قطعنامه 2231 بر اساس مکانیزم مجازات ایران می‌تواند کلیه تحریم‌های 6 قطعنامه قبلی علیه تهران را بازگرداند.
وی گفت: من به سازمان ملل این ایراد را دارم چرا قبل از اینکه جمهوری اسلامی به تصمیم قطعی در خصوص برجام برسد قطعنامه 2231 را تصویب کرده است البته ایراد بعدی هم به بیانیه جمهوری اسلامی بعد از برجام برمی‌گردد زیرا زمانی که هنوز برجام تصویب نشده اظهارنظر توام با ذوق‌زدگی و عجله‌کاری امر صحیحی تلقی نمی‌شود در حالی که در توافق ابهامات زیادی هم وجود دارد.
*در صورت پیش نویس بودن برجام، بالتبع قطعنامه هم پیش نویس به حساب می‌آید
وی تاکید کرد: وقتی توافق ایران و 1+5 هنوز به امضا نرسیده و ما هم متن بیش از 150 صفحه‌ای آنرا به گفته برخی افراد پیش‌نویس می‌دانیم بالتبع قطعنامه 2231 را می‌توانیم بیانیه پیش‌نویس تلقی کنیم و اصلاح و تکمیل آن را حق ایران بدانیم.
وی گفت: مقام معظم رهبری و جمهوری اسلامی خط قرمز عدم پذیرش محدودیت‌های بلندمدت را به صراحت بیان کردند که بخشی از این خط قرمز در زمینه تحقیق و توسعه و ساخت و ساز صنعت هسته‌ای و ممانعت از عقب‌رفت در این زمینه است چرا که در هر حرکت فناورانه نوین اگر تحقیق و توسعه وجود نداشته باشد موتور محرکه آن خاموش خواهد شد. همچنین لغو فوری تحریم‌های مالی و بانکی شورای امنیت هنگام امضای موافقتنامه و لغو تحریم‌های دیگر در فواصل زمانی بعدی نیز بخش دیگری از خطوط قرمز ایران است. با توجه به اینکه آژانس در قبال فعالیت‌های هسته‌ای ایران باید نظر تاییدی دهد ولی سوابق آژانس به لحاظ رفتارهای گذشته‌اش و عدم استقلال این سازمان بین‌المللی ما را به آنها بدبین کرده این موضوع می‌تواند در حین اجرای برجام برای ایران دردسرساز شود.
*در برجام به صورت مکرر بسیاری از خطوط قرمز ایران رعایت نشده
این کارشناس حقوق بین‌الملل افزود: ایران با کارشناسی‌های غیرمتعارف مخالف است و از پرس‌وجو و بازجویی از دانشمندان ایرانی نیز ممانعت به عمل خواهد آورد. همچنین عدم توقف صنعت هسته‌ای و عدم اقدامات کاریکاتوری و بی‌محتوا در این صنعت هم از دیگر خطوط قرمز ایران به حساب می‌آید.
وی با اشاره به مصوبه مجلس شورای اسلامی در خصوص الزام دولت به حفظ دستاوردهای صنعت هسته‌ای و رعایت خطوط قرمز گفت: لغو تحریم‌ها به صورت یکجا و کامل در متن توافق و درج شفاف تعهدات ایران و طرف مقابل بند اول مصوبه مجلس است. بند دوم نیز در خصوص مجاز بودن آژانس به بازرسی و نظارت‌های متعارف در چارچوب پادمان از مراکز هسته‌ای ایران است ضمن اینکه دسترسی به اماکن نظامی، امنیتی و غیر‌هسته‌ای از سوی بازرسان آژانس نیز ممنوع اعلام شده است. بند سوم مصوبه مجلس نیز در خصوص رعایت مصوبات شورای عالی امنیت ملی و ادامه کار تحقیق و توسعه می‌باشد ولی متاسفانه در متن فعلی بیانیه به صورت مکرر بسیاری از این محورها رعایت نشده است.
اخوان‌فرد اظهار داشت: محدودیت‌های 5، 8، 10، 15، 20 و 25 ساله و برخی محدودیت‌های دائمی در متن برجام به صراحت بیان شده است که با این کار طرف غربی دست ایران را بسته و تیم مذاکره‌کننده نیز نشان داده که خطوط قرمز را رعایت نکرده است.
*در برجام، دسترسی مدیریت شده توسط ایران باید صورت گیرد یا بیگانگان؟
وی افزود: در این بیانیه جای پایی برای بحث PMD یا ابعاد احتمالی نظامی وجود دارد که شک و شبهه‌ای را ایجاد کرده در حالی که در هیچ جایی ثابت نشده که ایران در صنعت هسته‌ای خود اقدام نظامی کرده است.
این کارشناس حقوق بین‌الملل گفت: همه بهانه آژانس اتمی بین‌المللی انرژی اتمی و غرب در خصوص PMD اظهارات یک نماینده مغرض، ناآگاه و بی‌توجه مجلس ششم و همچنین شهادت گروهک تروریستی منافقین در اماکن مختلف و بحث لب‌تاپ ادعایی که هیچ گاه کشف و ثابت نشده می‌باشد.
وی خاطرنشان کرد: در بیانیه برجام از واژه‌های چندپهلو مانند دسترسی‌های مدیریت‌شده استفاده شده در حالی که باید طرف مقابل توضیح دهد که این مدیریت توسط ایران باید صورت گیرد یا توسط بیگانگان؟ ایران به بهانه دسترسی مدیریت در سال‌های گذشته زخم خورده که منجر به ترور 4 دانشمند هسته‌ای کشورمان شده است.
*معاون آژانس بعد از بازنشستگی در سیا مشغول به کار شد
اخوان‌فرد افزود: «اولی‌هاینونن» معاون سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها به ایران سفر و از مراکز هسته‌ای کشورمان بازدید کرده و به راحتی توانسته شهید احمدی روشن را شناسایی کند. در حالی که این فرد اروپایی و غیرآمریکایی بعدازظهر روزی که از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بازنشسته شد در سازمان امنیت آمریکا CIA مشغول به کار شد. ضمن اینکه مشخص نیست تاریخ شروع به کار وی در CIA چه زمانی بوده که هم‌اکنون رسمی شده است.
وی گفت: مواردی مندرج در بیانیه برجام است که در خصوص برخی محدودیت‌ها و دسترسی‌ها به اماکن نظامی می‌باشد. سوال من این است که آیا در تیم مذاکره‌کننده متخصص نظامی و دفاعی وجود داشته است؟ شاید هم این موضوع کریدوری است که انتهای آن برای ایران مشخص نیست ضمن اینکه این بیانیه یا توافق احتمالی طوری تنظیم شده که یک‌سویه است یعنی اینکه تمامی نقاط بیانیه علیه کشوری که کلیه فعالیت‌هایش تحت نظر آژانس و مورد تایید آنهاست یک‌طرفه تنظیم شده و در هر صورت ایران متهم این قضیه است لذا دیدگاه بی‌طرفانه ادعایی غربی‌ها و آژانس خدشه‌دار شده است.
این کارشناس حقوق بین‌الملل با انتقاد از اینکه آژانسی که مدعی ایران در خصوص فعالیت‌های گذشته بوده باید هم‌اکنون در رابطه با برجام اظهارنظر کند، گفت: نکته جالب‌تر این است شاکی خود قاضی شده و شورای امنیتی که 6 قطعنامه ظالمانه علیه ایران صادر کرده درباره توافق و ایران قاضی شده و نظردهنده اصلی درباره تعهدات ایران در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای است. البته یک‌سویه بودن و جاده یک‌طرفه را به وضوح در برجام و قطعنامه مشاهده می‌کنیم.
*بازگشت به حالت سابق سالها طول می‌کشد/ بیماران نیازمند می‌توانند بحران اجتماعی ایجاد کنند
وی گفت: بازگشت‌پذیری خودکار 65 روزه تحریم‌ها در برجام به صراحت آمده است در حالی که طرف ایرانی باید از هم‌اکنون زیرساخت‌های عظیم خود را در صنعت هسته‌ای جمع‌آوری و از بسیاری از فعالیت‌هایش عقب‌نشینی کند در حالی که بازگشت این وضعیت به حالت سابق سالها به طول می‌انجامد و شاید ما را هم دچار بحران‌هایی کند. بیمارانی که نیازمند داروهای حاوی اورانیوم غنی‌شده 20 درصد هستند در صورتی که طرف‌های مقابل به تعهدات خود عمل نکنند ایران را با مشکل جدی مواجه خواهند کرد زیرا جمعیت یک میلیونی بیماران این قضیه می‌تواند برای ایران مشکل اجتماعی ایجاد کند.
اخوان‌فرد با تاکید بر اینکه در بیانیه برجام هزینه حقوقی طرفین به هیچ وجه متوازن نیست، افزود: ما به موضوعات ابهام‌آلودی مانند پروتکل الحاقی متعهد شده‌ایم ضمن اینکه می‌دانیم که این امر تحمیلی است زیرا بسیاری از کشورها هم پروتکل الحاقی را با هزار و یک اما و اگر پذیرفتند لذا باید برای پذیرش آن پیش‌شرط و حق شرط در نظر می‌گرفتیم و نمی‌بایست آنرا همان طوری که هست مورد پذیرش قرار می‌دادیم. در این زمینه می‌توان به پذیرش پروتکل الحاقی از سوی آمریکا، چین، برزیل و آرژانتین مراجعه کرد.
وی اظهار داشت: در قطعنامه 2231 و بیانیه برجام به صورت مستقیم و غیرمستقیم به موادی در فصل هفتم شورای امنیت اشاره شده ضمن اینکه بیش از 10 بار در قطعنامه 2231 به ماده 41 منشور اشاره شده است.
*توافق برجام به هیچ وجه ایران را از فصل هفتم خارج نمی‌کند
این کارشناس حقوق بین‌الملل با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی هیچگاه اصل هفتم منشور شورای امنیت را نپذیرفته، افزود: چرا باید بر اساس قطعنامه 2231 بپذیریم در خصوص فصل هفتم درباره ایران تصمیم‌گیری شود در حالیکه غرب و شورای امنیت و آژانس اشتباه کردند لذا باید راه بازگشت از این مسیر را نیز خود آنها بیابند.
اخوان‌فرد با بیان اینکه طبق موازین شورای امنیت تشخیص دهنده اینکه چه کشور جزو موضوع فصل هفتم است اعضای دائم آن هستند، خاطرنشان کرد: متأسفانه اعضای دائم شورای امنیت تفسیر کننده این هستند که ایران در زمره فصل هفتم است یا خیر؟ و این موضوع تاسف باری محسوب می‌شود.
وی گفت: توافق برجام به هیچ وجه ایران را از فصل هفتم خارج نمی‌کند ضمن اینکه بارها هم مقامات آمریکایی این موضوع را به صراحت بیان کرده‌اند. همچنین بازگشت‌پذیری تحریم‌ها هم بر اساس فصل هفتم منشور به صورت شفاف نوشته شده است.
*بحث موشکی در قطعنامه سهوی یا عمدی به اشتباه و غلط ترجمه شده
اخوان فرد با تأکید بر اینکه ای کاش در قطعنامه و برجام به صراحت بیان می‌شد که ایران از فصل هفتم خارج شده است، گفت: طبق تفسیر اعضای دائم شورای امنیت ایران همچنان ذیل فصل هفتم قرار دارد.
وی با بیان اینکه وقتی قطعنامه 2231 را برای خود الزام آور به حساب آوریم تمام ضمائم آن نیز الزام‌آور خواهد بود، اظهار داشت: بحث موشکی موجود در قطعنامه سهوی یا عمدی به اشتباه و غلط ترجمه شده در حالیکه واژه مد نظر در این خصوص در برجام به معنای «مشروط و دستور» در حقوق بین‌الملل معنا شده ولی در ترجمه به اشتباه به معنای «داوطلبانه» ترجمه شده است.
این کارشناس حقوق بین‌الملل با تأکید بر اینکه به هیچ وجه سازمان ملل الفاظ خواهش را به کار نمی‌برد، افزود: سازمان ملل در بیانیه‌ها و قطعنامه‌هاهمواره دستوردهنده و واژه‌های الزام‌آور به کار می‌برد.
وی گفت: بند 3 ضمیمه قطعنامه ذیل فصل هفتم است و اگر سؤالی در این زمینه وجود دارد می‌توان از اعضای دائم شورای امنیت پرسید.
*تلاش غرب برای کنترل تسلیحات ایران/ فرار غرب از تسری قطعنامه به کشورهای دیگر
اخوان فرد اظهار داشت: رژیم‌های مختلفی در عرصه تسلیحاتی در دنیا در زمینه حقوق بین‌الملل وجود دارد که همه آنها نگاه‌های کنترلی در این زمینه دارند و می‌کوشند تا فروشندگان و خریداران اولیه سلاح مورد شناسایی قرار گیرد همچنین غرب می‌کوشد تا جمهوری اسلامی و تسلیحات خریداری شده‌اش را مورد کنترل قرار دهد.
وی خاطرنشان کرد: قطعنامه 2231 شورای امنیت ذیل فصل هفتم صادر شده است.
اخوان فرد با بیان اینکه در قطعنامه 2231 به صراحت بیان شده که این قطعنامه فقط در مورد ایران استثناء دارد، افزود: غرب کوشیده به این دلیل که قطعنامه دامن دیگر کشورها را نگیرد فقط جمهوری اسلامی را در این زمینه استثناء قرار دهد.
وی در پایان با تاکید بر اینکه باید در معاهدات و توافقنامه‌های بین‌المللی متن به صورتی نوشته شود که امکان هرگونه سوءاستفاده از آن گرفته شود، خاطرنشان کرد: تأکید مقام معظم رهبری بر لزوم بستن راه‌های نقض تعهدات طرف مقابل از سوی دولت را باید در متن به صراحت رؤیت کنیم ضمن اینکه همواره اجرای توافقات سخت‌تر از تنظیم و نوشتن متن است.
*محمدی: پیوست رسانه‌ای دولت در برجام نیستیم/تامل جدی مراکز امنیتی ایران بعد از قطعنامه و برجام
این کارشناس مسائل راهبردی گفت: نکته اول در خصوص بررسی حقوقی قطعنامه 2231 شورای امنیت و بیانیه برجام این است که اگر دولت علاقه‌ای ندارد و یا مایل نیست که بخش پیوست رسانه‌ای مذاکرات را فعال کند دلیلی ندارد که ما این نقش را بازی کنیم.
محمدی تصریح کرد: این اقدام ما برای بالا بردن قدرت چانه‌زنی و دست برتر آنان در مذاکرات صورت می‌گیرد لذا سعی می‌کنیم با آسیب‌شناسی و عملیات‌های روانی و رسانه‌ای اقداماتی را برای کسب منافع ملی بیشتر از طرف مقابل انجام دهیم چه دولت بخواهد و چه نخواهد.
این کارشناس مسائل راهبردی افزود: مراکز اصلی اطلاعاتی نظامی، امنیتی کشور و بخش‌های مرتبط با آن یعنی شورای عالی امنیت ملی و سپاه پاسداران در جلسه‌ای که دکتر عراقچی با مجموعه مسئولین نظامی ستاد کل نیروهای مسلح داشتند آنها متوجه شدند که باید در برخی امور تامل جدی‌تر داشته باشند.
وی افزود: در حال حاضر فضای نظامی و بخش امنیتی کشور نسبت به متن قطعنامه و بیانیه برجام با حساسیت جدی این موضوع را دنبال می‌کند.
*لزوم رعایت خطوط قرمز مد نظر رهبری نه تند و نه کند
وی با اشاره به برخی حساسیت ها در خصوص متن برجام و قطعنامه شور ای امنیت گفت: ما به عنوان رسانه نباید وظایف خود را در مورد منافع ملی فراموش کنیم هرچند ممکن است دولت نخواهد در یک سامانه ملی نظرات کارشناسان را دریافت کنند.
محمدی گفت: طبق فرمایشات مقام معظم رهبری باید همه خطوط قرمز رعایت شود و در این راه ما نه حرکت کند داریم و نه حرکت تند.
وی افزود: طبق اظهار نظر مسئولان و کارشناسان به نظر می‌رسد آنچه در قطعنامه وجود دارد بسیار خطرناک‌تر از توافق برجام است و قرار نبوده قطعنامه بلافاصله بعد از توافق وین در یک فاصله زمانی کوتاه تصویب شود. طبق قرار باید این قطعنامه بعد از گزارش 15 دسامبر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر می‌شد لذا باید گفت که منطق لغو تحریم‌ها و صدور قطعنامه 2231 باید پس از گزارش آژانس می‌بود.
*با ارزش بودن خواسته‌های مندرج در قطعنامه برای آمریکا/ طیفی‌هایی از محدودیت‌های زمانی در برجام وجود دارد
این کارشناس مسائل راهبردی گفت: اقدامات آمریکایی‌ها برای صدور قطعنامه 2231 نشان دهنده آن است که آنچه در قطعنامه وجود دارد برای آمریکایی‌ها بسیار قابل توجه و با ارزش است لذا باید حفره‌های امنیتی و آسیب‌های گوناگون موجود در این سند و همچنین توافق برجام را مورد بررسی جدی قرار داد.
وی اظهار داشت: با اینکه رهبری گرانقدر انقلاب بارها تاکید کرده‌اند که جمهوری اسلامی محدودیت بیش از 10 سال را نمی‌پذیرد ولی متاسفانه طیفی از زمانبندی‌های مختلف در متن توافق مانند 10، 15 و 25 سال وجود دارد.
محمدی خاطرنشان کرد: باید براساس وظیفه ملی خود 2 سند برجام و قطعنامه 2231 را بررسی و آنها را آسیب‌شناسی و از زاویه حقوقی ابعاد آن را بشناسیم.
*بار حقوقی و فنی موجود در برجام و قطعنامه، ایران را به لبه پرتگاه سوق می‌دهد
وی با انتقاد از رویه دولت یازدهم و ضعف آن درباره امنیت روانی، امنیتی و رسانه‌ای دو سند اخیر گفت: حال که دولت مایل نیست بار روانی و امنیتی دو سند اخیر را بررسی کند این موضوع هم نباید ما را برای بررسی امورات آن غافل کند.
محمدی افزود: یکی از خروجی‌های نشست بررسی حقوقی قطعنامه 2231 شورای امنیت و توافق برجام این است که ما با اظهارات خود پیوست رسانه‌ای دولت شویم و نقش تولیدکننده قدرت چانه‌زنی را برای آنها بازی و با تحلیل‌های خود این دو سند را آسیب‌شناسی کنیم.
این کارشناس مسائل راهبردی خاطرنشان کرد: بار حقوقی و فنی این دو سند اگر مورد کنکاش قرار نگیرند، می‌تواند ما را تا لبه پرتگاه سوق دهد ضمن اینکه اجرای توافق برای ایران نیز می‌تواند بسیار خطرناک باشد لذا به نظر می‌رسد که این موضوع در جریان مذاکرات مورد غفلت واقع شده است.
*مغفول بودن برجام به دلیل ناقص بودن تیم مذاکره کننده ایرانی
وی گفت: موضوع بسیار مهم مذاکرات سیاسی ایران و 1+5 را نباید رئیس جمهور کشورمان با تمثیل فوتبالی و آن هم با نتیجه 3 بر 2 توصیف کند.
محمدی اظهارداشت: موارد فراوانی در متن برجام وجود دارد که به دلیل ناقص بودن تیم مذاکره کننده و یا تیم مشورتی مذاکراتی ایران، این موضوع مغفول مانده است.
این کارشناس مسائل راهبردی با اشاره به اظهارات مذاکره کننده ارشد هسته‌ای ایران درخصوص موشک‌های میان‌برد گفت: وقتی دکتر عراقچی می‌گوید مشکلی برای موشک‌های میان‌برد ایران بعد از صدور قطعنامه 2231 وجود ندارد به نظر می‌رسد باتوجه به متن قطعنامه این سخن کمی غیر کارشناسی است زیرا موشک‌های میان‌برد ایران همان موشک‌های فاتح 110 و سری شهاب محسوب می‌شود که برای ایران حیاتی هستند.
*با مفاهیم غیرمتوازن و غیر دقیق قطعنامه از چاله به چاه می‌افتیم
وی گفت: به نظر می‌رسد که اعضای تیم مذاکراتی باید پاسخ دهند که آیا در مذاکرات، ایران برخی محدودیت‌ها را برای موشک‌های شهاب خود پذیرفته است یا خیر؟ ضمن اینکه محدودیت‌ها در این زمینه طبق پروتکل موجود در سازمان ملل درخصوص موشک‌های بالستیک مصوب شده و بند موجود در برجام نیز به این پروتکل ارجاع داده شده است.
این کارشناس مسائل راهبردی افزود: بند موجود در برجام در خصوص موشک‌های بالستیک به رژیم مربوط پروتکل موشک‌های بالستیک در سازمان ملل ارجاع شده و رژیم حقوقی خاصی را نیز دارد که طبق همین رژیم فروش یک لب‌تاب خاص و ویژه در این بخش به ایران با محدودیت مواجه است و به طور مشخص برای خرید برخی اقلام باید از آنها اجازه خرید دریافت کنیم.
وی گفت: در بخش موشکی برجام، مفاهیمی که ثبت شده دارای دقت حقوقی نیست چرا که جمله اول موشک‌های بالستیک دارای قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای و جمله دوم موشک‌های بالستیک و جمله سوم مرتبط کردن این مقوله با رژیم پروتکل موجود در سازمان ملل است لذا می‌توانیم بگوییم که با این مفاهیم نامتوازن و غیر دقیق با پذیرش دقیق قطعنامه 2231 از چاله به چاه خواهیم افتاد که البته این دبه به دلیل اظهارات و اقدامات رندانه غربی‌ها صورت گرفته و آنها تلاش دارند با تفسیرهای متفاوت در هر توافقی منافع بیشتری را برای خود کسب کنند.
*در صورت اعتراض هر طرفی در برجام، ایران مجازات خواهد شد
محمدی افزود: ممکن است یک موضوع شسته و رفته حقوقی دچار تفسیر آمریکایی‌ها و برای ما مشکل‌ساز شود که در این زمینه می‌توانیم به توافق ژنو اشاره کنیم که در مورد معاملات و انتقال فلزات گرانبها با اینکه خرید‌ها قبل از توافق ژنو صورت گرفته و توافق شده بود محدودیت برداشته شود اما آمریکایی‌ها به بهانه مجوز محدودیت ایران در زمینه اجازه انتقال فلزات گرانبها این اجازه را به کشورمان ندادند و اعلام کردند باید در همان بازه زمانی خرید و انتقال صورت گیرد لذا به نظر می‌رسد که رفتارهای رندانه آنها در عرصه توافق نیز دامن ایران را خواهد گرفت.
این کارشناس مسائل راهبردی اظهارداشت: در مورد اجرای تعهدات در هر دو حالتی که ایران و طرف مقابل اعتراض داشته باشند فقط یک طرف مجازات می‌شود و آن هم ایران است.
وی در توضیح بیشتر خاطرنشان کرد: وقتی طرف غربی به دلیل نقض تعهدات اجرایی از سوی ایران اعتراض داشته باشد بازگشت تحریم‌ها منطقی به نظر می‌آید ولی وقتی که ایران نسبت به اجرای تعهدات غربی‌ها اعتراض کند باز هم متأسفانه تحریم‌های ایران باز می‌گردد لذا به نظر می‌رسد این موضوع امری غیر طبیعی است.
*مجازات طرف مقابل در برجام دیده نشده و امتیاز آن به طرف مقابل داده شده
این کارشناس مسائل راهبردی درباره راهکارهای این موضوع گفت: کمیته مشترکی که قرار است درباره دعاوی به وجود آمده قضاوت کند باید مجازاتی را برای طرف مقابل به دلیل عدم پایبندی به توافق در نظر گیرد در حالیکه این موضوع به هیچ وجه دیده نشده و به نظر می‌رسد به سادگی امتیاز این موضوع به طرف مقابل داده شده است.
وی افزود: بخش مربوط به مکانیسم ماشه یعنی بازگشت خودکار تحریم‌ها نیز بسیار گنگ طراحی شده زیرا در بخش برگشت پذیری تحریم‌ها در صورت اعتراض هر یک از طرفین، به صورت خودکار تحریم‌های ایران باز خواهند گشت و وقتی هم که شورای امنیت درباره اعتراض‌ها نظری را ارائه ندهد ظرف مدت 65 روز این تحریم‌ها به صورت خودکار باز می‌گردد.
محمدی اظهارداشت: چون آمریکایی‌ها می‌دانند نباید به روس‌ها در حالیکه تنش امنیتی و نظامی با مسکو و پکن دارند اعتماد کنند آنها سعی کرده‌اند اقدامات احتمالی روسیه وچین را در شورای امنیت به حداقل ممکن برسانند و به همین دلیل فرایند سیستم ماشه را برای بازگشت پذیری تحریم‌ها طوری طراحی کرده‌اند که نیازی به رای روسیه و چین نداشته باشند و این موضوع، شرایط را برای ایران سخت کرده است زیرا در آن مقطع خاص نمی‌توانیم آنها را راضی به موضع گیری به نفع ایران کنیم.
وی خاطرنشان کرد: در سیستم ماشه، شرایط سهلی برای بازگشت تحریم‌های ایران وجود دارد زیرا با یک اعتراض کوچک برای مثال از سوی فرانسوی‌ها جلسه نقض تعهدات تشکیل می‌شود.
*اگر مسئولان غربی در سفر به تهران امتیازاتی را نگیرند در حین اجرای توافق برای ایران مانع ایجاد می‌کنند
محمدی خاطرنشان کرد: اگر طرف غربی در سفر به ایران امتیازات کافی به دست نیاورد چون آنها ابزارها را در اختیار دارند به نظر می‌رسد در حین اجرای توافق مانع ایجاد خواهند کرد زیرا آنها ابزارهای سیاسی و حقوقی و مکانیزم لازم را برای تحت فشار قراردادن ایران در اختیار دارند و سعی می‌کنند تهران را در شرایط پر اضطراری قرار دهند.
وی گفت: در متن توافق، عدم توازن به وضوح موجود است در حالیکه اصل اولیه هر مذاکراتی بر توازن و همترازی داده‌ها و ستانده‌هاست در حالیکه طبق توافق ابتدا باید تعهدات خود را اجرایی کنیم سپس امتیازاتی را از طرف مقابل بگیریم ولی اگر زمانی بخواهیم به شرایط قبل از توافق بازگردیم با اینکه میلیاردها تومان در صنایع هسته‌ای هزینه کرده‌ایم اما سالها زمان با میلیاردها تومان هزینه برای بازگشت به مسیر قبل خواهد برد تا مقدار اورانیوم غنی شده گذشته را در بدست آوریم و فعالیت سانتریفیوژها را به شرایط قبل باز گردانیم.
این کارشناس مسائل راهبردی گفت: تعهدات طرف آمریکایی به صورت شفاف در برجام وجود ندارد و در مورد همزمانی اجرای تعهدات نیز این موضوع تصریح ندارد در حالیکه دغدغه طرف مقابل در زمینه PMD در همان گام اول حل می‌شود در حالیکه خواسته و دغدغه اول ما در گام اول حل نمی‌شود و به فرایند دیگر موکول می‌شود.
*PMD به عنوان دغدغه غرب در روز اول رفع می‌شود ولی لغو تحریم‌های ایران به عنوان دغدغه ما به سال‌های بعد موکول شده است
محمدی با اشاره به سفر آمانو به تهران گفت: مدیرکل آژانس در سفر به ایران در موضوع PMD با تهران به توافق رسید تا 15 دسامبر این موضوع حل و فصل شود که البته مشخص نیست این موضوع یا برای سختگیری و یا برای سهل‌گیری در قبال ایران صورت گرفته است.
وی افزود: مهمترین دغدغه غرب از ایران، موضوع PMD است در حالیکه این خواسته طرف غربی قبل از آغاز گامهای اول و تعهدات تهران به اجرا در می‌آید و این دغدغه آنان پایان می‌پذیرد در حالیکه امتیازی که داده‌اند تنها تعلیق تحریم‌ها بوده نه لغو آن.
این کارشناس مسائل راهبردی اظهارداشت: دست طرف مقابل طی سال‌های فراوان برای بازگشت پذیری تحریم‌های ایران باز است درحالیکه مهمترین دغدغه غرب توسط آژانس آن هم تا 15 دسامبر رفع می‌شود ضمن اینکه متاسفانه هیچگونه توازن و همزمانی گام‌ها در ترکیب توافقات دیده نشده است.
*ایران فقط کف خواسته‌هایش را در برجام گرفته/ عقب رفت ایران با باز طراحی اراک توسط غرب
وی تاکید کرد: امتیازات فراوانی به طرف مقابل داده شده در حالیکه امر فوق العاده‌ای را دریافت نکرده‌ایم و تنها کف خواسته‌های خود را در دو اصل تحریم و غنی‌سازی به دست آورده‌ایم ضمن اینکه تحریم‌های ایران هم بازگشت پذیر هستند. غنی‌سازی ایران هم در کمترین مقدار و کف خواسته ما یعنی 3.6 اعمال شده است.
محمدی به باز طراحی راکتور آب سنگین اراک اشاره و خاطرنشان کرد: طرف غربی می‌گوید باز طراحی قلب راکتور با کمک دولت‌های خارجی با تعلل و بازی آنها می‌تواند ما را عقب‌تر ببرد که به نظر می‌رسد این بازه بسیار طولانی در نظر گرفته شده است.
وی افزود: ایران در 15 سال آینده هیچگونه غنی‌سازی در اراک نمی‌تواند انجام دهد و عملاً سیستم راکتور آب سنگین اراک تنها اسمی از آن باقی خواهد ماند و اقدامی را در طول 15 سال آینده نخواهیم دید ضمن اینکه به نظر می‌رسد غرب در اجرای متن نوشته شده نیز دبه خواهد کرد زیرا سابقه و ذات آنها برای اینکه بتواند امتیاز‌گیری بیشتری کند صورت گرفته است.
* درباره راکتور اراک خود را دچار خودسانسوری و محدودیت کرده‌ایم
این کارشناس مسائل راهبردی اظهار داشت: نباید محدودیت زمانی و حاشیه‌ای طولانی باز طراحی راکتور اراک را می‌پذیرفتیم در حالیکه کارشناسان ایرانی بسیار زودتر می‌توانستند دغدغه‌های طرف غربی را رفع کنند ضمن اینکه فقط باید درباره قلب راکتور اراک با آنها مذاکره می‌کردیم و نباید محدودیت‌های حاشیه‌ای مانند غنی‌سازی و تغییر سانتریفیوژها را می‌پذیرفتیم لذا مذاکره با آنها درباره سوخت و ماشین‌های موجود در اراک امر بیهوده‌ای بوده است.
وی گفت: درباره اراک خود را دچار خودسانسوری و محدودسازی کرده‌ایم در حالیکه ما به ازای فوق العاده‌ای را نیز دریافت نکرده‌ایم.
محمدی در پایان گفت: امتیازات خرد و کلان فراوانی به طرف مقابل داده شده در حالیکه در بحث تحریم‌ها موضوع تنها به تعلیق آن و در بحث غنی‌سازی نیز کف خواسته‌های ایران پذیرفته شده ضمن اینکه عدم توازن در کلیت توافق مشهود است.
