صراط: در
دهه 80 بیش از 20 سریال ویژه ایام محرم در شبکه‌های مختلف سیما ساخته شده و
به نمایش درآمده است. از میان این سریال‌ها 9 اثر انتخاب شده و پشت صحنه و
روند تولید هر کدام از این سریال‌ها در قالب یک مجموعه مستند 11 قسمتی به
نام «پشت‌فرات» به نمایش درآمده که این شب‌ها ساعت 24 از شبکه چهار به
نمایش درمی‌آید.
آن سوی سریال‌ها
مجموعه 11 قسمتی «پشت فرات» به تهیه‌کنندگی محمد هوشمند و کارگردانی مهناد کریمان، پشت صحنه سریال‌های «معصومیت از دست رفته» و «زمانی برای عاشقی» (در دو قسمت)، «بانو»، «رخنه» «یک تکه زمین»، «خون بها»، «سفر سبز»، «یلدا» و «فرات» را به تصویر کشیده است.
قصه‌های عاشقی
«معصومیت از دست رفته» که سال 82 از شبکه سه به نمایش درآمد، داستان خزانه‌دار کوفه و امویان را در سده نخست هجری روایت می‌کند. در این مجموعه که کارگردانی آن را داوود میرباقری به‌عهده داشته، بازیگرانی چون امین تارخ، فریبا کوثری، امین زندگانی، حدیث فولادوند، انوشیروان ارجمند، داریوش فرهنگ و مصطفی تاری حضور داشته‌اند.
سریال «فرات» به کارگردانی مازیار میری ساخته شد که سال 90 از شبکه دو به نمایش درآمد و در پشت صحنه این سریال با مازیار میری، اکبر زنجانپور و فریبا جدی‌کار گفت و گو شده است.
سریال‌های زمانی برای عاشقی، رخنه، سفر سبز، یک‌تکه زمین، خون‌بها و یلدا نیز ازجمله سریال‌های مطرح‌شده در مستند پشت فرات است.
سریال «یلدا» از تولیدات سال 89 در شبکه یک به کارگردانی حسن میرباقری است و مستند پشت صحنه آن، شامل گفت‌وگو با میرباقری، بهروز خوشرزم تهیه‌کننده، محمدرضا شریفی‌نیا، کاظم هژیر‌آزاد و فریبا کوثری است. «یلدا» از ابتدای هفته جاری بار دیگر از شبکه سه به‌نمایش در آمده است.
ساده و بی‌غل و غش
الهام پاوه‌نژاد در سریال یلدا که امشب (دوشنبه) سومین قسمت آن از شبکه سه به نمایش در می‌آید، نقش عاطفه را به عهده داشته است. این بازیگر معتقد است شخصیت عاطفه و فراز و نشیب‌های زندگی او آنقدر جذاب بوده که بازی در این نقش را بپذیرد.
پاوه‌نژاد برای بازی در نقش عاطفه، لهجه بسطامی را آموخت و توانست تصویری از یک زن ساده، بی‌غل و غش و سنتی را به خوبی به نمایش بگذارد. او درباره این لهجه و نحوه ایفای آن گفت: این سریال درباره یک تعزیه‌خوان اهل بسطام است، برای تصویربرداری این سریال چهار ماه در بسطام زندگی کردیم و این فرصت خوبی برای آشنایی و یادگیری این لهجه بود. خوشبختانه آقای داوود میرباقری دیالوگ‌های فیلمنامه را با لهجه می‌نوشتند و این برای من کمک بزرگی بود.
از نگاه این بازیگر، عاطفه نماد زندگی اصیل و سنتی ایرانی است، نوع پوشش، گویش و جنس رفتارها و برخوردهایش برگرفته از تربیت و خلق و خوی سنتی‌اش است. او معتقد است: سریال‌های خوب تلویزیونی برای هر ایامی از سال ساخته شوند، ارزشمند هستند و حضور در آنها مایه خرسندی است. او ضمن تاکید بر این نکته که سریال «یلدا» چندین و چند بار از تلویزیون به نمایش درآمده و مورد توجه مخاطبان بوده است، توضیح داد: سریال «یلدا» از مولفه‌های یک سریال خوب و قابل قبول برخوردار است و به نظرم در هر مناسبتی می‌توان سریال‌های خوب و دیدنی به مردم ارائه کرد.به خواست مخاطب
در مستند «پشت فرات» علاوه بر گفت‌وگو با عوامل سریال، گزارش‌های تصویری از نحوه تولید سریال‌ها نیز ارائه می‌شود. محمد هوشمند، تهیه‌کننده این مستند می‌گوید: خواست مخاطب و پاسخ به کنجکاوی‌های او برای ما اولویت داشت. براساس آمارهایی که روابط عمومی سازمان صدا و سیما در اختیارمان قرار داد، پرمخاطب‌ترین سریال‌ها را انتخاب کردیم.
پیشکسوت نقش‌های مذهبی
اکبر زنجانپور در سریال «فرات» نقش حاج ابراهیم را بازی کرده که پستی بلندی‌های بسیار از سرگذرانده است. حاج ابراهیم مانند تمام نقش‌هایی که این بازیگر کهنه‌کار ایفای آنها را به عهده داشته، ابعاد متعددی دارد و شخصیتی آرام و پیچیده محسوب می‌شود.
او درباره این نقش می‌گوید: همیشه پیشنهاد بازی در نقش‌هایی را قبول کرده‌ام که دوست داشتنی بوده‌اند. در طول سال ممکن است نقش‌های متعددی به من پیشنهاد شود که خیلی‌ها را دوست نداشته باشم، اما خوشبختانه حاج ابراهیم را دوست داشتم. ابراهیم از نظر من کاملاً یک مرد ایرانی است. وی معتقد است این شانس را داشته که در سریال‌های تاریخی نقش‌های مذهبی را به عهده داشته باشد و در این باره به بازی در سریال‌های ولایت عشق، تنهاترین سردار و مختارنامه اشاره کرد.
زنجانپور، به نقش‌های پیچیده علاقه دارد و در پاسخ به این سوال که آیا دوست داشت به جای نقش عموی مختار، نقش شمر را در سریال مختارنامه به عهده بگیرد، پاسخ داد: این نقش هرگز به من پیشنهاد نمی‌شود چون به من نمی‌خورد. برای من این مهم است که نقشی که بازی می‌کنم با همه صفات خوب و بدش در مجموع انسان باشد.
بازیگر نقش عموی مختار تصریح کرد: اصلاً اهمیتی ندارد یک سریال در چه ماهی یا چه مناسبتی به مخاطبان ارائه می‌شود؛ یک سریال خوب همیشه دیده می‌شود و یک سریال بد در بهترین زمان هم دیده نخواهد شد.
ناگفته‌های سریال‌های محرمی
مهناد کریمان، کارگردان مجموعه مستند «پشت فرات» نیز آن را روایتی از ناگفته‌های ساخت سریال‌های ماه محرمی می‌داند. در این مستند حواشی ساخت سریال‌های نامبرده و تصاویری از چگونگی ضبط برخی نماها به مخاطب ارائه می‌شود. همچنین بهترین و تاثیرگذارترین صحنه از نگاه کارگردان هر سریال در این مجموعه معرفی می‌شود.
کریمان تاکید می‌کند: برایمان اهمیتی نداشت که با سازندگان و دست‌اندرکاران سریال‌ها چالش کنیم. ما در هر سریال به سراغ نگین آن رفتیم به این معنا که مهم‌ترین و تاثیرگذارترین ویژگی‌های آن را نشان داده‌ایم؛ ویژگی‌هایی که سبب شده یک سریال مورد توجه مخاطبان قرار بگیرد و جایگاه ارزشمند بیابد.