تخریب چهره‌ مذهبی ها در ذهن مخاطب

صراط: فیلم آب نبات چوبی به دنبال القای پیام هایی نظیر قبیح شکنی از ارتباط نامشروع، عدم اقتدار نیروی انتظامی و نهادهای نظارتی، تخریب چهره های مذهبی در ذهن مخاطب و ترویج ناهنجاری و سنت شکنی در جامعه است.

به گزارش سراج 24، سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر هرگز موفق نشد انتظارات را برآورده کند چرا که بخش اعظم فیلم های این جشنواره با تراز ارزش های اسلامی و ایرانی همخوانی نداشت و اغلب به دنبال ارائه پیام های سخیف به مخاطبان بود. فیلم "آبنبات چوبی" به کارگردانی محمد حسین فرح بخش و به تهیه کنندگی عبدالله علیخانی، یک نمونه از این قبیل فیلم هاست که در اینجا پس از ارائه خلاصه داستان به نقد آن می پردازیم.

مارال (با بازی هنگامه حمیدزاده) از خانه فرار می کند. او که با شخصی به نام مسعود ارتباط دارد مرتکب گناهی شده است که به تعبیر مادرش روی به خانه برگشتن را ندارد و از برادر غیرتی و عصبی اش فراری است. او با دوستش نگین (با بازی سحر قریشی) به لواسان می رود و از دست خانواده پنهان می شود و در آنجا با جوانان دیگر مواد و ... مصرف می کنند.

فرهاد (با بازی رضا عطاران) به عنوان شوهر خواهر مارال فردی با ظاهر مذهبی است که گویا مارال از او حرف شنوی بیشتری دارد. در اثنای فیلم مشخص می شود که مارال حامله است و هنوز این ابهام وجود دارد که مسعود کیست؟ تا زمانی که او در لواسان با مسعود قرار می گذارد. زمانی که مسعود برای دیدن مارال به با لواسان می رود نگین در کمد اتاق مخفی می شود . با ورود مسعود به باغ مشخص می شود که مسعود همان فرهاد است که با او ارتباط دارد البته در گوشه ای از فیلم مارال خواهرش را ناتنی معرفی می کند تا از شدت قبح شکنی و حرمت رابطه با شوهر خواهر بکاهد. فرهاد مارال را می کشد و جنازه اش را به سگ ها می دهد تا او را بدرند. نگین که از صحنه قتل فیلم گرفته آن را در اختیار خانواده مارال قرار می دهد و از طرف دیگر با فرهاد قرار می گذارد و در ازای دادن فیلم به او مبلغی به صورت چک دریافت می کند. وقتی نگین از خانه خارج می شود خانواده مارال را به خانه راه می دهد و برادر مارال فرهاد را با چاقو به قتل می رساند.

مهمترین پیامی که فیلم "آب نبات چوبی" به دنبال انتقال دادن آن است موضوع خیانت و عواقب ناشی از آن است. این خیانت به صورت زنجیره وار از خیانت مرد به همسرش تا خیانت ناپدری به دختر زنش و خیانت دوست به دوست را در بر می گیرد. در واقع در این فیلم همه در حال خیانت کردن به همدیگر هستند. حتی مثبت ترین شخصیت فیلم یعنی مادر خانواده نیز به قانون خیانت می کند؛ آنجا که در سکانس پایانی به همراه دختر خوانده و پسرش می گویند پلیس را خبر کنید و خود بدون اینکه منتظر پلیس بمانند به همراه سایرین برای کشتن داماد خائن وارد منزل می شوند. در اینجا پیام دیگر فیلم یعنی ضعف نیروی انتظامی چه در پیدا کردن دختر مقتول و چه در دستگیری قاتل نیز بازنمایی می شود. علاوه بر آنچه گفته شد، فیلم پیام های سخیف دیگری را از جمله قبح شکنی ارتباط نامشروع، کسب درآمد از طریق خودفروشی و عشق های مثلثی و روابط آزاد میان افراد به مخاطبان القا کند. همچنین فیلم آب نبات چوبی به دنبال اعتمادزدایی از جامعه است.

تم خیانت موضوع اصلی فیلم آبنبات چوبی است. در فیلم همه در حال خیانت کردن هستند: فرهاد یا همان مسعود به همسرش خیانت کرده و با خواهر او ارتباط برقرار کرده و هرگز مشخص نمی شود که آنها با هم محرم شده اند یا نه؟ بنابراین باید فرض را بر ارتباط نامشروع آنها باهم گذاشت. فیلمنامه نویس با ذکر این نکته که زن فرهاد، خواهر ناتنی مارال است، خواسته تا از قبح ارتباط با خواهر زن بکاهد ولی مخاطبین هرگز این موضوع را به حساب شرعی بودن امر نمی گذارند. علاوه بر این در فیلم دالی مبنی بر محرمیت فرهاد و مارال نمی بینیم. در سویه‌ای دیگر پدر ناتنی نگین، دوست مارال نیز درصدد برقراری ارتباط با دختر همسرش بوده و به عبارتی در حال خیانت است.

داستان فیلم نیز به نوعی است که روشن نمی شود رابطه دوستی نگین و مارال چگونه است. مارال به ارتباط مسعود یا همان فرهاد با فردی دیگر پی می برد ولی مشخص نمی شود آن فرد دیگر کیست. صحنه هایی از فیلم که فردی قصد کشتن نگین را می کند یا در آخر فیلم که نگین از فرهاد اخاذی کرده و حق السکوت می گیرد، این ظن می رود که نگین همان زنی بوده که قبلا با فرهاد رابطه داشته. از این رو می توان این چنین گفت که نگین هم به مارال خیانت کرده است. در آبنبات جوبی خیانت موضوعی فراگیر است و گویی از نظر کارگردان استثنایی هم وجود ندارد.

آنچه که فراوان در فیلم آبنبات چوبی دیده می شود ارتباط نامشروع است. ارتباط نامشروع فرهاد و مارال، نگین و فرهاد، مهرداد و مارال و سپس با یکی دیگر از دوستان مارال و پدر ناتنی نگین با وی و.... از طرف دیگر مادر مارال می گوید اگر دخترش به خانه امد کسی به او نگوید که چرا مرتکب گناه شده و حامله است. در حقیقت کاستن از گناه شرعی و عرفی این ارتباط نامشروع و ترویج بی بندوباری را در فیلم شاهد هستیم. این درحالی است که مخاطب هیچ واکنش نفی کننده را از فیلمساز نمی بیند و این مساله به ذهن مبادر می شود که کارگردان درصدد قبح شکنی از این نوع رابطه ها است.

 

قصد مارال از ارتباط با فرهاد آن چنان که مارال در دیالوگی از فیلم می گوید کسب درآمد به منظور کمک به خانواده اش بوده است ؛ گویی امکان قرض گرفتن از داماد خانواده وجود نداشته و حتما باید به این ارتباط تن می داد تا فرهاد به خانواده اش کمک کند! از سوی دیگر فیلم روشن نمی کند که نگین که از خانه فرار کرده از چه طریقی امرار معاش می کند.

با توجه به شخصیت هرزه مانندی که فیلم از نگین به تصویر می کشد، می توان برداشت کرد که وی از راه خود فروشی و تیغ زدن دیگران امرار کند که می تواند ماشین داشته باشد و از نظر پوششی هم لباس های گران قیمت به تن کند. خود فروشی شخصیت های فیلم هم که از آن به ذهن مبادرت می شود با تقبیح و رویکرد منفی روبرو نشده و به صورت مویدی بر آن تاکید می شود.

در فیلم آبنبات چوبی خبری از نیروی انتظامی به عنوان نیروی نظارتی نیست؛ اصولا با توجه به موضوع فیلم حداقل باید یک نفر را با لباس نیروی انتظامی می دیدیم ولی کارگردان به عمد این موضوع را نادیده گرفته و اجرای عدالت را به خانواده مارال سپرده است.

فیلم آبنبات چوبی به دنبال آن است تا ذهنیت مخاطب را نسبت به چهره های مذهبی خدشه دار کند به این صورت که تنها فردی که در فیلم با ظاهری مذهبی نشان داده می شود همان فرهاد است که ابتدا با مارال رابطه نامشروع داشته و سپس او را کشته و جنازه او را به سگ ها داده است.

هدف اصلی فیلم آبنبات چوبی فتح گیشه سینماهاست. شاخصه پررنگ فیلم های فرحبخش که همان سینمای داستان گو شامل استفاده از بازیگران و عوامل بنام و فیلمسازی گیشه گراست از نخستین ساخته وی به چشم میذخورد که در فیلم آبنبات چوبی نیز هویت جدی تری به خود گرفته است. آب نبات چوبی تلاش می کند با داستان پردازی، سینمای رو به اضمحلال قصه گو را مجددا احیا کند اما به دلیل نگاه سطحی و عدم پرداخت مناسب این اتفاق محقق نمی شود.

فیلمنامه این فیلم تنها بر اساس اصل غافلگیری نوشته شده و فیلمنامه نویس از ابتدا هیچ گونه هدف از قبل تعیین شده ای را برای روشن ساختن سرنوشت شخصیت های فیلمنامه نداشته است. بازی ها نیز به غیر از شخصیت هایی نظیر مرتضی اغلب منفعل هستند و برخی از آن ها بود و نبودشان چندان تغییری در اصل و بنیان فیلم ایجاد نمی کند. انتخاب رضا عطاران به عنوان شخصیتی محوری که قرار است با حضورش گره نهایی فیلم را غافلگیرانه بگشاید نیز نتوانسته کارگشا باشد. علاوه بر این به شخصیت مهرداد نیز که یکی از مضنونین است اصلا پرداخته نمی شود و رها می شود.

یکی از نکات قابل تامل فیلم آن است که فیلمساز به جای آن که ناهنجاری های موجود در جامع را به نقد و چالش بکشد ناهنجاری و سنت شکنی را در میان جوانان جامعه ترویج و گسترش می دهد.چنان چه ناهنجاری هایی مثل مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی، خیانت، فرار از خانه، فحشا و قتل بدون این که در قبال آنها موضعی مخالف اتخاذ کند یا به تقبیح آنها بپردازد در فیلم به چشم می خورد.

از منظر ساختاری، "ابنبات چوبی" مسیر روایی خود را به درستی طی نمی کند و به همین دلیل که مرتب در بسیاری از صحنه ها، تدوین گر مجبور به استفاده از نماهای لانگ شات از مناطق مرکزی شهر شده است تا شرایط ارتباط سکانس های فیلم با یکدیگر را مهیا کند. فیلمبرداری هم در سطح خیلی خوبی نیست. در این میان تدوین و موسیقی فیلم نیز قابل تامل است.

آب نبات چوبی خلاهای کارگردانی متعددی نیز دارد از جمله ان که بعد از قتل مارال در لواسان نمایی از ساختمان نشان داده می شود که همه چیز تمیز و مرتب است اما در دو سکانس قبل در حیاط همه صندلی ها بهم ریخته بود و هیچ چیز سر جای خود قرار نداشت. علاوه بر این فیلم جاهایی تکلیفش با خودش روشن نیست. از جمله در پایان فیلم که مادر و فرزندانش مقابل خانه داماد نابه کار می روند و پی پلیس می فرستند، اما خودشان هم وارد اتاق او می شوند و تا سرحد مرگ چاقویش می زنند. بالاخره معلوم نمی شود که پلیس باید تکلیف را روشن کند یا چاقوکشی؟

بر اساس آنچه که از نظر و ذهن می‌گذرد، وزارت فرهنگ و ارشاد دولت یازدهم مجوز چنین فیلمی را برای اکران در سینماهای کشور صادر کرده است، فیلمی که می‌تواند نمونه‌ای از ولنگاری فرهنگی در کشور باشد که توسط متولی فرهنگ دامن زده شده است و مورد حمایت قرار می‌گیرد. از همین منظر به نظر می‌رسد کمیسیسون فرهنگی مجلس شورای اسلامی باید برای مقابله با چنین موضوعاتی نظارت و رسیدگی کند.