به گزارش جوان، وزیرعلوم در جمع دانشگاهیان در حالی گفته است «کیفیت آموزش‌عالی در دولت تدبیر و امید رشد خوبی داشته است» که بسیاری از مستندات جهانی از افت کیفیت دانشگاههای ایران خبر می‌دهد. با نگاهی به آنچه در برخی محافل علمی و دانشگاهی کشور می‌گذرد می‌توان دلایل این پسرفت را به سادگی پیدا کرد، چراکه تبدیل دانشگاه‌ها به محلی برای سیاست‌بازی و القای مقاصد حزبی و جناحی، از عوامل مهم دورکردن این نهاد علمی از رسالت اصلی خود است، موضوع قابل اهمیتی که رهبر معظم انقلاب نیز بارها درباره آن به دولت هشدار داده بودند.
نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری در همین دوسال اخیر، نشان از دغدغه دائمی ایشان در این زمینه داشته و دارد. ایشان در 15 مرداد 92، 6 شهریور 92، 19 آذر 92 و 11 تیر 93، 20 آبان 94، 29 خرداد 95، 28 مهر 95، به طور مکرر نسبت به توجه در خصوص کم‌نشدن رشد علمی کشور هشدار داده بودند. ایشان در خرداد ماه 95 در دیدار استادان دانشگاه‌ها و پژوهشگران درخصوص «پیشرفت علمی»، بر لزوم افزایش سرعت رشد علمی تأکید کردند و گفتند: «من چندی پیش نیز درخصوص کاهش سرعت رشد علمی تذکر دادم، زیرا سرعت کم شده است و برای جبران فاصله عقب‌ماندگی علمی چاره‌ای جز افزایش سرعت رشد علمی وجود ندارد.»
تنزل در کسب رتبه‌های برتر رشد علمی
به گفته دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی طبق مطالعات جهانی انجام گرفته و گزارش برخی منابع علم‌سنجی دنیا اگر مانند گذشته با همان سرعت رشد فوق‌العاده (که 13 برابر متوسط جهانی بود) حرکت می‌کردیم، قاعدتاً باید در سال 2018 به رتبه چهارم یا پنجم دنیا دست می‌یافتیم، اما در بهترین شرایط در حال حاضر رتبه 16 یا 17 را داریم که حتی در برخی از منابع جهانی این رتبه، 19 یا 20 دنیا هم مطرح می‌شود. بعد از اینکه بررسی جایگاه برخی دانشگاههای کشور در رتبه‌بندی یو. اس نیوز در سال‌های 2015 و 2016 ، از نزول رتبه برخی دانشگاههای ایران حکایت کرد (دانشگاه تهران در سال2015 در رتبه 360 ایستاده بود، اما با ١٩ پله سقوط در سال 2016 روی رتبه ٣٧٩ قرار گرفت، همچنین دانشگاه صنعتی‌شریف هم با سقوطی ٥٨ پله‌ای رتبه ٤٣٥ را کسب کرد و نیز دانشگاه صنعتی اصفهان هم رتبه ٥٤٧ را به دست آورد که این رتبه سقوط ٧٥ پله‌ای را به خود دیده است)، اکنون پایگاه رتبه‌بندی تایمز هم در مقایسه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در سال‌های گذشته، از افت رتبه جهانی برخی دانشگاههای کشورمان گزارش داده است.
افت دانشگاههای کشور از سال 2015 تا 2017
محمد مهدی‌نژاد نوری، معاون سابق پژوهش و فناوری وزارت علوم گفته است: از سال 2015 تا 2017 تقریباً همه دانشگاههای ما یک طبقه افت کردهاند که 70 درصد این طبقه‌بندی به مباحث پژوهشی ارتباط دارد، یعنی وضعیت پژوهشی دانشگاههای ما در حال نزول است، مثلاً دانشگاه شریف و دانشگاه علم و صنعت در رتبه‌بندی سال (2015- 2016) در رتبه بین 401 تا 500 دانشگاههای برتر دنیا بودند و هر دو در رتبه‌بندی 2016- 2017 در طبقه 501 تا600 قرار گرفته‌اند و یک طبقه در دانشگاههای دنیا افت کردهاند.
براساس این گزارش، رتبه دانشگاه شریف در آسیا از 52 به 71 تنزل پیدا و رتبه علم و صنعت از 57 به 92 در آسیا افت کرده است. دانشگاههای صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان، شهید بهشتی و خواجه نصیر یک طبقه افت کردهاند و این بسیار تأمل برانگیز است. چند دانشگاه کشور در سال‌های گذشته روند رو به رشدی نداشتند و برخی دانشگاه‌ها حتی با پسرفت مواجه بودند به طوری که دانشگاه صنعتی شریف در سال 2012 و 2013 در رده 301 تا 350 جهانی بود که در سال 2014 به رده 251 تا 275 رسید ولی در سال 2015 با افت مواجه شد و به رده 301 تا 350 سقوط کرد.
دانشگاه شریف در سال 2016 دارای کسب رتبه در رده 401 تا 500 دنیا شد، ولی جای تعجب اینجاست که در سال 2017 دانشگاه شریف را در جایگاه 501 تا 600 دنیا می‌بینیم، یعنی امسال دانشگاه صنعتی‌شریف در نازل‌ترین جایگاه خود در سال‌های قرار گرفته است. دانشگاه تهران نیز که در سال‌های قبل رتبه‌ای در بین دانشگاههای دنیا نداشت، در سال 2016 و 2017 در رده 601 تا 800 دنیا قرار دارد. دانشگاه صنعتی امیرکبیر در سال‌های گذشته رتبه‌ای در بین دانشگاه برتر دنیا نداشت، ولی در سال 2016 به رتبه 501 تا 600 رسید و این رتبه در سال 2017 افت کرد به طوری که در حال حاضر دانشگاه امیرکبیر در جایگاه 601 تا 800 رنکینگ دانشگاههای برتر دنیا قرار دارد.
دانشگاه خواجه نصیر در سال‌های گذشته دارای رتبه‌ای نبود که در سال 2016 و 2017 رتبه‌های 601 تا 800 را دارد.
دانشگاه علم و صنعت که رتبه‌ای در سال‌های گذشته نداشت، در سال 2016 با پیشرفت به جایگاه 401 تا 500 رسید، ولی در سال 2017 دانشگاه علم و صنعت در جایگاه 501 تا 600 قرار دارد.
دانشگاه صنعتی اصفهان در سال 2015 در بازه رتبه‌بندی 351- 400 قرار داشت، در سال 2016 در بازه 500- 600 قرار گرفت و در سال 2017 این دانشگاه را در بازه 601- 800 می‌بینیم.
تأکید وزیر بر رشد و ارتقای آموزش عالی
هرچند که باید اقرار کرد، قرار گرفتن تعدادی از دانشگاههای کشورمان در این رتبه‌بندی در جمع 800 دانشگاه برتر دنیا بسیار خوشحال‌کننده است اما این مسئله نباید سبب شود که از افت دانشگاههای برتر کشورمان غافل شویم و بر طبل رشد علمی کوبیده شود، چنانچه وزیرعلوم در جمع دانشگاهیان استان همدان اظهار داشته است: «ارتقای کیفیت آموزش‌های عالی از ابتدا در دولت تدبیر و امید مطرح بوده است و در این زمینه رشد خوبی را در چهار سال اخیر شاهد بوده‌ایم.»
چندی پیش بود که رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز نیز با اشاره به برخی دلایل خارج شدن این دانشگاه از جمع دانشگاههای برتر اظهار داشت: استادان با تجربه و متخصص این دانشگاه به‌ویژه استادان غیربومی دانشگاه را ترک کردند.
وی مجموعه مسائل دخیل در این امر را مبتنی بر محروم شدن دانشگاه از حضور
اساتید با تجربه و متخصص توصیف کرد و گفت: جمع زیادی از بهترین استادان با
تجربه و متخصص این دانشگاه به‌ویژه استادان غیربومی دانشگاه که بسیاری از
آنها از بورسیه‌های دانشگاه و تازه بازگشته از خارج بودند، دانشگاه را ترک
کردند. عده‌ای به خارج از کشور، عده‌ای به دانشگاههای دیگر و عده‌ای هم
ترک خدمت کردند و در نهایت اخراج شدند و اینها سرمایه‌هایی بود که ناخواسته
دانشگاه از وجودشان محروم شد. بر اساس مستندات ارائه شده اکنون این پرسش
به وجود می‌آید که وزارت علوم به عنوان نهادی که رسالت اساسی در تولید و
رشد دانش در کشور دارد، تا چه حد در این زمینه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی
داشته است؟ آیا اساساً علاوه بر تولید دانش و اقتدار علمی که مسئله اساسی
برای کشور محسوب می‌شود، توجه به حفظ جایگاه‌های قبلی در رتبه‌بندی جهانی
دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد؟ چه کسی پاسخگوی وضعیت تأسف‌بار علمی، افت شتاب
رشد علمی و افت رتبه جهانی دانشگاههای برتر کشور در سطح جهانی است؟