فرهنگ نقد و انتقاد از نگاه رهبر معظم انقلاب

"صراط" - دیرزمانی است که فرهنگ نقدشدن و نقد پذیرفتن دارای اشکالات متعددی است. بی تردید حق طبیعی هر ایرانی است که انتقادات و پیشنهادات خود را به صورت منطقی و مؤدبانه بیان کند و انتظار داشته باشد که مسئولان و متولیان در هر رده به این نظرات توجه کنند و خود را به عنوان خدمت‌گزار مردم، در مقام پاسخ‌گویی بدانند. اما باید به این نکته نیز توجه کرد که نقد کردن بی‌شک با مجادله، هتاکی و بی‌حرمتی متفاوت است.

ارزیابی و پژوهش ما بر کار دیگران دو درس در پی دارد : نخست اینکه با دانش او آشنا می شویم و دوم آنکه ما راه های تازه و درست را به او هدیه خواهیم نمود .

نقد کردن و نقد پذیری, سرمایه ای ارزنده برای اصلاح فرد و جامعه به شمار می رود. شناخت کاستیها و تلاش برای زدودن آنها, گامی است اساسی در رسیدن به رستگاری فردی و اجتماعی. پرده پوشی بر آنچه بوده و هست و رویدادها و یا خود را به نادانی زدن, رویدادها را دگرگون نمی سازد. انسان خردمند, هماره در جست وجوی آن است که در مسیر تکاملی فردی و جمعی, آفتها, آسیبها, کم وکاستیها را بزداید, تا به درستی راه بپیماید. از این روی, در منطق فرزانگان, نقد و انتقاد قدر و قداست ویژه ای دارد و یکی از برتریهای اخلاقی و اجتماعی مهم, به شمار می رود.

اگر فرهنگ نقد کردن و نقد پذیرفتن, به درستی بیان شود و آداب نقد و ویژگیهای ناقدان و مرزهای روا و ناروای انتقاد به روشنی ترسیم گردد, بسیاری از تنشها و تشنجها و کشمکشها فروکش می کند و بسیاری از سستیها و کاستیها, زمینه ظهور نمی یابند.

اگر همگان به این باور برسند که: بالندگی فردی و توسعه و پیشرفت اجتماعی آنان به وسیله نقد دلسوزان و انتقاد تیزبینان رشد و شتاب بیش تری می یابد و هیچ کس بی نیاز از یادآوری و انتقاد دیگران نیست, فضای جامعه دگرگون می شود و انتقادها جای انتقامها را می گیرند.

* بعضي‌ها طورى انتقاد مى‏كنند كه تخريب است

رهبر معظم انقلاب اسلامى در پاسخ به پرسشهاى دانشجويان در دانشگاه صنعتى شريف در تاریخ ‏ 01/09/78 فرمودند:
«من البته هيچ‏وقت جلوِ انتقاد را نگرفته‏ام و كسى را منع نكرده‏ام. انتقاد صحيح و دلسوزانه ضررى ندارد؛ اما اين انتقاد بايستى به تخريب نينجامد. بعضيها طورى انتقاد مى‏كنند كه تخريب است؛ اين مصلحت نيست. كسى كه مسؤوليت سنگينى در كشور بر دوشش هست و از او توقّع داريم كه فلان كار را بكند - اقتصاد را درست كند و... - اگر ما او را تقويت نكنيم؛ اگر يك وقت ضعفى هم پيدا شد، آن را نپوشانيم؛ آيا مى‏توانيم چنين توقّعى داشته باشيم؟ باز هم مى‏توانيم اميدوار باشيم كه آنچه كه ما مى‏خواهيم، انجام خواهد گرفت و آنچه كه وظيفه اوست، انجام مى‏گيرد؟»

*اهانت و تخریب جزء رسوم زشت برخی از کشورهای غربی

امام خامنه ای همچنین در خطبه‌‌هاى نماز عيد سعيد فطر02/08/85 بیان فرمودند:
«آن كسانى هم كه دستى در تبليغات دارند، فضاى سياسى كشور را آشفته نكنند؛ بدگويى از اين، اهانت به آن، معارضه‌ى جناحهاى سياسى با هم. مردم چه تقصيرى كرده‌اند كه بايستى ذهن آنها به خاطر انگيزه‌هاى مختلف سياسىِ اشخاص و گروهها و جناحها و مجموعه‌ها، آشفته و مغشوش شود. اينها بگذارند فضاى انتخابات سالم باشد. البته هركس حق دارد از خود و نامزد انتخاباتى خود دفاع و حمايت كند؛ اين مانعى ندارد. تبليغات در حد متعارف و بدون اسراف و زياده‌روى، خيلى خوب است؛ اما اهانت، تخريب و بدگويى - اين‌كارهايى كه جزو رسوم زشتِ بعضى از كشورهاى غربى است - را كنار بگذارند»

* بعضى از اين مطبوعاتى كه امروز هستند، پايگاه‌هاى دشمنند

مقام معظم رهبرى در ديدار با جوانان در مصلّاى بزرگ تهران در تاریخ ‏01/02/79 فرمودند:
«متأسّفانه امروز مى‏بينم همان دشمنى كه به‏وسيله تبليغات خود، همّتش اين بود كه افكار عمومى يك كشور را به سمتى متوجّه كند، به‏جاى راديوها آمده در داخل كشور ما پايگاه زده است! بعضى از اين مطبوعاتى كه امروز هستند، پايگاههاى دشمنند؛ همان كارى را مى‏كنند كه راديو و تلويزيونهاى بى.بى.سى و امريكا و رژيم صهيونيستى مى‏خواهند بكنند!
من نه با آزادى مطبوعات مخالفم، نه با تنوّع مطبوعات. اگر به‏جاى بيست عنوان روزنامه، دويست عنوان روزنامه در اين كشور در بيايد، بنده خوشحالتر هم خواهم بود و از اين‏كه روزنامه‏هاى كشور زياد شوند، هيچ احساس بدى ندارم. اگر مطبوعات، آن‏طورى كه در قانون اساسى هست، مايه روشنگرى باشند؛ مصالح كشور را رعايت كنند، به نفع مردم قلم بزنند، به نفع دين قلم بزنند، هرچه بيشتر باشند، بهتر است. اما امروز مطبوعاتى پيدا مى‏شوند كه همه همّتشان، تشويش افكار عمومى و ايجاد اختلاف و بدبينى در مردم و خوانندگانشان نسبت نظام است! ده عنوان، پانزده عنوان‏روزنامه، گويا از يك مركز هدايت مى‏شوند؛ با تيترهاى شبيه به هم در قضاياى مختلف. قضاياى كوچك را بزرگ مى‏كنند و تيترهايى مى‏زنند كه هركس اين تيترها را مى‏بيند، خيال مى‏كند كه همه چيز در كشور از دست رفته است! اينها اميد را در جوانان مى‏ميرانند؛ روح اعتماد به مسؤولان را در آحاد مردم كشور تضعيف مى‏كنند و نهادهاى اصلى كشور را مورد اهانت و توهين قرار مى‏دهند!

من مى‏دانم كه در بسيارى از اين مطبوعات، آدمهاى خوب و مؤمنى مشغول كارند - چه كسانى كه قلم مى‏زنند، چه كسانى كه اداره مى‏كنند - اما در لابلاى همينها اثرِ انگشت «عبداللَّه‏بن‏ابى‏ها» را مى‏بينم: تفرقه‏افكنيها، اختلاف‏افكنيها، تشنج آفرينيها، تشويش افكار عمومى، نا اميد كردنها، يأس پراكنيها، چهره‏سازى عناصر وابسته و مريد دشمن، از نظر انداختن عناصر مفيد و مؤمن و مخلص و دلسوز! البته اين كارها به جايى هم نخواهد رسيد؛ خداى متعال رسوا مى‏كند.»

* از انتقاد نترسيد و خشمگين نشويد

بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اعضاى هيأت دولت، به مناسبت هفته دولت در تاریخ 04/ 06/ 81 فرمودند:
رهبر انقلاب در سخناني خطاب به دولتمردان فرمودند: به شما مسوولان دولت كه بخش هاي گوناگون در اختيارتان است، مي گويم از انتقاد نه بترسيد، نه خشمگين و نااميد شويد. اين‏طور هم نباشد كه اگر روزنامه يا شخصي به بخشي از بخش هاي دولت يا به كاري كه دولت پديد مي‏آورد، انتقاد مي‏كند، مسوولان آن بخش يا مسوولان دولتي سراسيمه شوند.

گاهي اوقات انسان مي‏بيند يك حالت سراسيمگي در اينها پيدا مي‏شود. نه، به‏ هيچ ‏وجه سراسيمه نشويد. بالاخره انتقاد وجود دارد. راه مورد انتقاد قرار نگرفتن اين است كه انسان به كنج انزوايي بخزد و هيچ اقدامي نكند، يا اگر مسووليتي مي‏پذيرد، خداي نكرده به لوازم آن مسووليت عمل نكند تا مثلا كسي به انتقاد از او نپردازد و برخلاف توقع او كاري صورت نگرفته باشد.

آیت الله خامنه ای در ديدار اعضاى هيأت دولت مورخ ۱۳۸۱/۰۶/۰۴ فرمودند:
انتقاد به معناي تضعيف نيست. انتقاد اگر دلسوزانه و منصفانه باشد، كمك هم مي‏كند. اگر انتقادي دلسوزانه هم نبود، بالاخره دانسته مي‏شود. در مقابل حركت دولت، اگر يك وقت عيبجويي غيرمنصفانه‏اي هم بشود، نخواهد توانست افكار عمومي و واقعيت هاي بيروني را تحت تاثير قرار دهد.

بيانات مقام عظمای ولایت در ديدار اعضاى هيئت دولت مورخ ۱۳۸۸/۰۶/۱۸ مصادف با 17 رمضان 1430 :
براي شنيدن نقد، سينه گشاده و روي باز و گوش شنوا داشته باشيد. هيچ ضرر نمي كنيد از اينكه از شما انتقاد كنند. البته اين انتقادهايي كه مي شود همه يك جور نيست. بعضي‏ها به قصد اصلاح نيست، بلكه به قصد تخريب است، هم از مجموعه مطبوعات خودمان، هم پشتوانه آنها.

دهها راديو و تلويزيون بيگانه و رسانه‏ عمومي و بين‏المللي در اختيار حرف ها و افكاري است كه بنايش بر تخريب است. يعني هيچ بناي اصلاح ندارند. آنچه كه نقل مي كنند براي تخريب است. لذا واقعيت و غير واقعيت و خلاف واقع و ضد واقع، همه چيز در آن است.

گاهي يك چيز كوچك را بزرگ مي كنند، گاهي يك چيزي كه نبوده، به عنوان يك حقيقت مسلم جلوه مي دهند. اينها البته هست. اين، تخريب است ليكن در كنار اينها، نقد هم وجود دارد. نقدهاي مصلحانه و خيرخواهانه. گاهي از سوي دوستان شماست، گاهي حتي از سوي كساني است كه دوست شما و طرفدار شما هم نيستند.

امام خامنه ای در ديدار نمايندگان هفتمين دوره مجلس شوراى اسلامى مورخ ۱۳۸۶/۰۳/۰۸ فرمودند:
انتقاد دو گونه است. علامت دلسوزانه بودن انتقاد اين است كه وقتي انسان انتقاد را بيان مي‏كند، نقطه قوت را هم در كنار او بيان كند تا معلوم شود كه بناي نظر شخصي، بناي انتقام‏گيري و بناي اذيت كردن ندارد والا اگر ما يك مجموعه‏اي داشته باشيم كه نقاط قوت و نقاط ضعفي هم دارد، آن وقت در بيان انتقاد، نقاط قوتش را اصلا در نظر نگيريم و به زبان نياوريم، بعد يك يا دو يا ده مورد از نقاط ضعف را همين طور بيان كنيم. معلوم است كه تضعيف خواهد شد.