وضعيت حقوقي عقد موقت ازدواج
• اصولا عقد ازدواج دو نوع است: عقد دايم و موقت
1- در عقد دايم كه بنيان جامعه بر اساس آن پايه ريزي شده است، زن و مرد پيمان مي بندند و متعهد مي شوند كه تا پايان عمر در كنار يكديگر زندگي كنند و در غم وشادي هم شريك، در سلامتي و بيماري يار هم باشند و با امضاي خويش در سند ازدواج اين پيمان را تاييد و تاكيد مي كنند. اين عقد به دليل اين كه براي طرفين تعهد و تكليف ايجاد مي كند و از سوي ديگر اطمينان خاطر براي زن فراهم مي كند كه عقد پاياني ندارد و اتمام مدت آن، مرگ زوجين خواهد بود. بنابراين با طيب خاطر در كنار همسر زندگي مي كند و فرزندان حاصل از اين پيوند را پرورش مي دهد. اين عقد از جهت حقوق و تكاليف زوجين مانند نفقه و تمكين و اقامت گاه، تابع شرايط مقرر در قانون مدني است.
2- در عقد موقت يا عقد منقطع، زن و مرد براي مدتي پيمان مي بندند كه تا ميان آنها رابطه محرميت برقرار شود و اين رابطه دايمي و پايدار نيست بلكه براي مدتي است كه در عقد معلوم مي شود.
• اركان عقد موقت:
مطابق قانون مدني در عقد موقت دو مساله داراي اهميت زيادي است؛
1- ميزان مهر 2- مدت عقد
الف) تعيين مهر
برخلاف عقد دايم كه اگر مهر قبل از عقد و يا در زمان عقد مشخص نشود عقد باطل نمي شود بلكه بعد از عقد نيز مي توان برحسب مورد، مهريه را تعيين كرد ولي در عقد موقت اگر مهر تعيين نشود عقد باطل است. به اين معنا كه در زمان عقد لزوما بايد مهر معلوم و ميران آن مشخص باشد. كم يا زياد آن بستگي به توافق و تراضي طرفين عقد دارد. مهريه بايد مال معيني باشد و مالكيت داشته باشد و قابل تملك باشد و متعلق به مردي باشد كه قصد اجراي صيغه عقد را دارد يا اگر مربوط به ديگري است با اجازه وي باشد به طوري كه زن بتواند آن را تحت مالكيت خود قرار دهد.
با توجه به اينكه عقد موقت براي مدت معيني است، اگر در مدت زناشويي موقت، زن فوت كند مهر او بر عهده شوهر باقي است و ورثه زن مي توانند مهر او را از شوهر موقت مطالبه كنند، زيرا آن چه در زمان حيات در مالكيت فرد باشد، بعد از فوت به عنوان ارث به وراث يا ورثه او منتقل مي شود.
همچنين اگر شوهر قبل از زناشويي تمام مدت را ببخشد بايد نصف مهر را به زن بدهد. به عنوان مثال اگر زن و مردي براي مدت شش ماه با يكديگر ازدواج كرده باشند و شوهر قبل از پايان مدت مثلا يك ماه از عقد گذشته بدون زناشويي مابقي مدت را به او ببخشد، بايد نيمي از مهريه را به او تسليم كند. اگر خودداري كند زن مي توان از طريق دادگاه خانواده نسبت به مطالبه آن اقدام كند.
• تعيين مدت
مطابق قانون، عقد ازدواج وقتي منطقع است كه براي آن مدتي تعيين شده باشد يعني رابطه زناشويي پس از مدت تعيين شده قطع مي شود و زن و مرد ديگر به هم محرم نخواهند بود.
مدت عقد و ازدواج موقت بايد حتما معين باشد، اين مدت مي تواند يك ساعت، يك روز باشد، يك سال و يا نود و نه سال، به هر حال مدتي است كه طرفين بر سر آن با يكديگر توافق كرده اند . آنها در قبال يكديگر پيمان وفاداري براي مدت معيني بسته و متعهد شده اند كه در طي آن مدت رابطه زوجيت «زناشويي» داشته باشند و پس از پايان مدت اين زندگي زناشويي و تعهد نيز خاتمه مي يابد و بايد دقت كنيم طولاني بودن مدت نكاح موقت عقد موقت را به عقد دايم تبديل نمي كند و همان قانون مربوط به عقد موقت را دارد مثلا زن حق نفقه ندارد مگر اين كه در عقد شرط كرده باشد و زن و مرد از يكديگر ارث نمي برند و .. بنابراين توصيه اكيد مي شود به الفاظ صيغه نكاح در زمان اجراي عقد كاملا دقت شود كه اگر كسي قصد ازدواج دايم را دارد صيغه نكاح موقت را جاري نسازند.
• ثبت ازدواج موقت
اگر چه مطابق قانون هر ازدواجي بايد در يكي از دفاتر ازدواج ثبت شود ولي قانونگذار تنها ثبت نشدن واقعه ازدواج دايمي را جرم و مردي را كه ازدواج دايم خود را به ثبت نرساند مستوجب مجازات دانسته است و به همين دليل است كه بسياري از ازدواج هاي موقت به ثبت نمي رسد . عدم ثبت واقعه ازدواج موقت به هر دليلي كه باشد مشكلاتي را به دنبال دارد كه در مربته اول دامنگير زن مي شود كه ناآگاهانه به آن تن داده است. چنانچه اگر مهر خود را مطالبه كند، بدوا لازم است كه اثبات زوجيت كند. به عبارت ساده تر بايد ثابت كند كه همسر شرعي مرد است و صيغه توسط كسي ديگر و يا خود مرد جاري سده است و در مواردي كه با انكار شوهر خود مواجه شود با توجه به اينكه نه سند ثبتي در دست است كه ثابت كند عقدي در ميان بوده و نه حتي سند عادي يا تكه اي كاغذ كه اين رابطه را ثابت كند و نه شهودي كه شاهد و ناظر رفت و آمد اين زن و شوهر باشند، در قدم اول با مشكلي مواجه مي شود كه حل آن ساده و آسان نيست و علاوه برآن چنانچه اين رابطه منجر به تولد فرزند يا فرزنداني شود، اثبات اين كه طفل متعلق به اين پدر است. زماني طولاني در پي خواهد داشت و در صورتي كه پدر رابطه ابوت (پدر و فر زندي) را نپذيرد از طريق آزمايشات پزشكي قانوني بايد اقدام شود و چنانچه دسترسي به پدر طفل ممكن نباشد كسي كه در اين رابطه باقي مي ماند زني تنها و بي پناه با فرزندي بدون شناسنامه و هويت است.
به هر حال مهمترين توصيه به زناني كه قصد ازدواج موقت دارند اين است كه ازدواج خود را ولو براي مدتي كوتاه به ثبت برسانند و يا حتي در نوشته اي كوتاه كه ميزان مهريه و مدت عقد مشخص و معلوم و به امضاي هر دو طرف رسيده باشد، درج كنند تا از بروز مشكلات بعدي كه دامنگير خود و فرزندانشان مي شود، پيشگيري كنند.
• نفقه زن در عقد موقت
در عقد موقت برخلاف عقد دايم، زن حق مطالبه نفقه ندارد مگر اينكه در زمان عقد با توافق يكديگراين حق را لحاظ كنند و يا اينكه اصولا زن به منظور دريافت نفقه، ازدواج موقت كند. بسياري از ازدواج هاي موقت با انگيزه خيرخواهانه صورت مي گيرد ، به اين شكل كه به عنوان مثال زن در شرايط اقتصادي بدي به سر مي برد و مردي براي كمك به حال زن نفقه او را به عهده مي گيرد، ضمن اينكه او را به عقد خود نيز در مي آورد. در اين موارد چنانچه شوهر از پرداخت نفقه خودداري كند، همسر موقت او مي تواند با مراجعه به دادگاه خانواده تقاضاي خرجي و نفقه كند ولي در صورتي كه چنين شرطي در ضمن عقد قيد نشده و يا طرفين براساس آن تن به ازدواج نداده باشند، زن نمي تواند مطالبه نفقه كند، بنابراين زناني كه به قصد تامين هزينه زندگي خويش عقد موقت را مي پذيرند بايد حق نفقه را در زمان عقد شرط كنند و عقد را مشروط به پرداخت نفقه كنند.
ایسکانیوز با همكاري معاونت آموزش قوه قضاييه
