صراط:قرآن كريم در مورد مساله غيبت امام زمان(عج) و ظهور آن حضرت مطالب بسياري را نقل كرده است.
شايد براي بسياري از منتظران اين سوال پبش بيايد كه سيمای حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) چگونه در قرآن بیان شده است؟ فقيه برجسته آيت‌الله ناصر مكارم شيرازي طي اين يادداشت به سوال مذكور پاسخ داده‌اند كه در ادامه مي‌خوانيد.
بسم الله الرحمن الرحيم
" قرآن كريم در زمينه ظهور و قيام حضرت مهدى(عج) مانند بسيارى از زمينههاى ديگر - بدون اینكه وارد جزئيات شود، به صورت كلى و اصولى بحث كرده است؛ يعنی از تشكيل حكومت عدل جهانى، و پيروزى كامل و نهائى صالحان در روى زمين سخن گفته است.
اين گونه آيات را مفسران اسلامى، به استناد مدارك حديثى و تفسيرى، مربوط به حضرت مهدى و ظهور و قيام او دانسته اند. ما از مجموع آيات قرآنى كه دانشمندان آنها را ناظر به اين موضوع دانسته اند.(1) و صراحت بيشترى دارند، جهت رعايت اختصار، سه آيه را مورد بررسى قرار مي‌دهيم:
1 - «وَلقَدْ كَتَبْنا فِى الزّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذّكْرِ أنّ الأرضَ يَرِثُها عِبادِىََ الصّالِحُونَ»؛(2) (ما، در (كتاب) زبور پس از تورات نوشتهايم كه سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد).
در توضيح معناى اين آيه ياد آورى مي‌كنيم كه: «ذكر» در اصل به معناى هر چيزى است كه مايه تذكر و ياد آورى باشد ولى در آيه ياد شده به كتاب آسمانى حضرت موسى (ع) يعنى «تورات» تفسير گرديده است به قرينه اينكه قبل از زبور معرفى شده است.
طبق تفسير ديگرى، «ذكر» اشاره به قرآن مجيد است زيرا كه در خود آيات قران اين عنوان به قرآن گفته شده است: «إِنْ هُوَ إِلّا ذِكْرٌ لِلْعالَمين» (تكوير / 27)
بنابراين، كلمه «من بعد» به معناى «علاوه بر» بوده و معناى آيه چنين خواهد بود: ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشتهايم كه سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد.(3)
مرحوم شيخ مفيد در آغاز فصل مربوط به حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه -، به اين آيه و آيه بعدى كه نقل مىكنيم، استناد كرده است.(4)
در تفسير اين آيه از امام باقر(ع) نقل شده است كه فرمود: اين بندگان صالح، همان ياران مهدى در آخر الزمانند.(5)
مفسر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسى» در تفسير آيه مزبور پس از نقل حديث ياد شده ميگويد:
حديثى كه شيعه و سنى از پيامبر اسلام(ص) نقل كرده اند، بر اين موضوع دلالت دارد: «اگر از عمر دنيا جز يك روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مي‌گرداند تا مردى صالح از خاندان مرا بر انگيزد و او جهان را پر از عدل و داد كند همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد».(6)
اشاره قرآن به پيشگويى حكومت بندگان شايسته خداوند در روى زمين در كتاب تورات و زبور، نشان مي‌دهد كه اين موضوع از چنان اهميتى برخوردار است كه در كتب آسمانى پيامبران پيشين يكى پس از ديگرى مطرح ميشده است.
جالب توجه اين است كه عين اين موضوع در كتاب «مزامير داود» كه امروز جز كتب عهد قديم (تورات) است و مجموعهاى از مناجاتها و نيايشها و اندرزهاى داود پيامبر (ع) است، به تعبيرهاى گوناگون به چشم مىخورد.از جمله در مزمور 37 مي‌خوانيم:
«... شريران منقطع مي شوند، اما متوكلانِ به خداوند وارث زمين خواهند شد، و حال اندك است كه شرير نيست مىشود كه هر چند مكانش را استفسار نمايى ناپيدا خواهد بود اما متواضعان وارث زمين شده از كثرت سلامتى متلذذ خواهند شد».
همچنين در همان مزمور چنين مي‌خوانيم:
«... متبركان (خداوند) وارث زمين خواهند شد، اما ملعونان وى منقطع خواهند شد».(7)
2 - « وَ نُريدُ أنْ نَمُنّ عَلَى الّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِى الأرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أئمًّه وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ»؛(8) (اراده كردهايم كه بر مستضعفان زمين نعمت بخشيم و آنان را پيشوايان و وارثان (زمين) قرار دهيم).
امير مؤمنان (ع) پس از پيشگويى بازگشت و گرايش (مردم) جهان به سوى خاندان وحى، اين آيه را تلاوت فرمود.(9)
«محمد بن جعفر»، يكى از علويان، در زمان مأمون بر ضد خلافت عباسى قيام كرد. او مىگويد: روزى شرح گرفتاريها و فشارهايى را كه با آنها روبرو هستيم، براى مالك بن انس نقل كردم. او گفت: صبر كن تا تأويل آيه: «وَنُريدُ أنْ نَمُنّ عَلَى الّذين...» آشكار گردد.(10)
3 - «وَعَدَ اللهُ الّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنّهُمْ فِى الأرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكّنَنّ لَهُمْ دينَهُمُ الّذِى ارْتَضى لَهُمْ وَليُبَدِلَنّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنى لايُشْرِكُونَ بِى شَيئاً...»؛(11)
(خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند، وعده داده است كه حتماً آنان را خليفه روى زمين خواهد كرد، همان گونه كه پيشينيان را خلافت روى زمين بخشيد؛ و دين و آيينى را كه خود براى آنان پسنديده استقرار خواهد بخشيد و بيم و ترس آنان را به ايمنى و آرامش مبدّل خواهد ساخت (آنچنانكه) مراميپرستند و چيزى را براى من شريك قرار نمىدهند..).
مرحوم «طبرسى» در تفسير اين آيه ميگويد:
از خاندان پيامبر روايت شده است كه اين آيه درباره آل محمد(ص) نازل شده است. «عيّاشى» از حضرت على بن الحسين (ع) روايت كرده است كه اين آيه را خواند و فرمود: به خدا سوگند آنان شيعيان ما خاندان پيامبر هستند. خداوند اين كار را در حق آنان به دست مردى از ما به انجا مىرساند و او مهدى اين امت است. او همان كسى است كه پيامبر(ص) درباره او فرمود:چ
«اگر از عمر دنيا جز يك روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مىگرداند تا مردى از خاندان من حاكم جهان گردد. اسم او اسم من (محمد) است، او زمين را از عدل و داد پر مىسازد همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد».
«طبرسى» ميافزايد: اين معنا در تفسير آيه مزبور از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نيز روايت شده است.(12)،(13)
منابع:
(1) . حكيمى، محمد رضا، خورشيد مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1360 ه". ش، ص 140 - .151
(2) . انبيأ، آیه 106.
(3) . آیت الله مكارم، ناصر، مهدى انقلابى بزرگ، چاپ دوم، قم، مطبوعاتى هدف، ص 121 - .122
(4) . الارشاد، قم، مكتبه بصيرتى،، ص .346
(5) . طبرسى،، مجمع البيان، تهران، شركه المعارف الاسلاميه، 1379 ه". ق، ج 7، ص .66
(6) . طبرسى،، همان كتاب، ص .67
(7) . تورات، ترجمه فارسى توسط «وِلهيَم كِلِن فسّيس اِكِسّى» به دستور مجمع مشهور «بِرِتِش فاين بَيهبَل سُسَيتى»، چاپ لندن، 1856 م، ص .1030
(8) . قصص: .6
(9) . شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 19، ص 29، حكمت 205.
(10) . ابو الفرج، مقاتل الطالبین، ص 359.
(11) . نور، آیه 55.
(12) . مجمع البيان، ج 7، ص .152
(13) . گرد آوری از کتاب: سیره پیشوایان، مهدی پیشوائی، ص 712.
شايد براي بسياري از منتظران اين سوال پبش بيايد كه سيمای حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) چگونه در قرآن بیان شده است؟ فقيه برجسته آيت‌الله ناصر مكارم شيرازي طي اين يادداشت به سوال مذكور پاسخ داده‌اند كه در ادامه مي‌خوانيد.
بسم الله الرحمن الرحيم
" قرآن كريم در زمينه ظهور و قيام حضرت مهدى(عج) مانند بسيارى از زمينههاى ديگر - بدون اینكه وارد جزئيات شود، به صورت كلى و اصولى بحث كرده است؛ يعنی از تشكيل حكومت عدل جهانى، و پيروزى كامل و نهائى صالحان در روى زمين سخن گفته است.
اين گونه آيات را مفسران اسلامى، به استناد مدارك حديثى و تفسيرى، مربوط به حضرت مهدى و ظهور و قيام او دانسته اند. ما از مجموع آيات قرآنى كه دانشمندان آنها را ناظر به اين موضوع دانسته اند.(1) و صراحت بيشترى دارند، جهت رعايت اختصار، سه آيه را مورد بررسى قرار مي‌دهيم:
1 - «وَلقَدْ كَتَبْنا فِى الزّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذّكْرِ أنّ الأرضَ يَرِثُها عِبادِىََ الصّالِحُونَ»؛(2) (ما، در (كتاب) زبور پس از تورات نوشتهايم كه سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد).
در توضيح معناى اين آيه ياد آورى مي‌كنيم كه: «ذكر» در اصل به معناى هر چيزى است كه مايه تذكر و ياد آورى باشد ولى در آيه ياد شده به كتاب آسمانى حضرت موسى (ع) يعنى «تورات» تفسير گرديده است به قرينه اينكه قبل از زبور معرفى شده است.
طبق تفسير ديگرى، «ذكر» اشاره به قرآن مجيد است زيرا كه در خود آيات قران اين عنوان به قرآن گفته شده است: «إِنْ هُوَ إِلّا ذِكْرٌ لِلْعالَمين» (تكوير / 27)
بنابراين، كلمه «من بعد» به معناى «علاوه بر» بوده و معناى آيه چنين خواهد بود: ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشتهايم كه سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد.(3)
مرحوم شيخ مفيد در آغاز فصل مربوط به حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه -، به اين آيه و آيه بعدى كه نقل مىكنيم، استناد كرده است.(4)
در تفسير اين آيه از امام باقر(ع) نقل شده است كه فرمود: اين بندگان صالح، همان ياران مهدى در آخر الزمانند.(5)
مفسر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسى» در تفسير آيه مزبور پس از نقل حديث ياد شده ميگويد:
حديثى كه شيعه و سنى از پيامبر اسلام(ص) نقل كرده اند، بر اين موضوع دلالت دارد: «اگر از عمر دنيا جز يك روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مي‌گرداند تا مردى صالح از خاندان مرا بر انگيزد و او جهان را پر از عدل و داد كند همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد».(6)
اشاره قرآن به پيشگويى حكومت بندگان شايسته خداوند در روى زمين در كتاب تورات و زبور، نشان مي‌دهد كه اين موضوع از چنان اهميتى برخوردار است كه در كتب آسمانى پيامبران پيشين يكى پس از ديگرى مطرح ميشده است.
جالب توجه اين است كه عين اين موضوع در كتاب «مزامير داود» كه امروز جز كتب عهد قديم (تورات) است و مجموعهاى از مناجاتها و نيايشها و اندرزهاى داود پيامبر (ع) است، به تعبيرهاى گوناگون به چشم مىخورد.از جمله در مزمور 37 مي‌خوانيم:
«... شريران منقطع مي شوند، اما متوكلانِ به خداوند وارث زمين خواهند شد، و حال اندك است كه شرير نيست مىشود كه هر چند مكانش را استفسار نمايى ناپيدا خواهد بود اما متواضعان وارث زمين شده از كثرت سلامتى متلذذ خواهند شد».
همچنين در همان مزمور چنين مي‌خوانيم:
«... متبركان (خداوند) وارث زمين خواهند شد، اما ملعونان وى منقطع خواهند شد».(7)
2 - « وَ نُريدُ أنْ نَمُنّ عَلَى الّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِى الأرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أئمًّه وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ»؛(8) (اراده كردهايم كه بر مستضعفان زمين نعمت بخشيم و آنان را پيشوايان و وارثان (زمين) قرار دهيم).
امير مؤمنان (ع) پس از پيشگويى بازگشت و گرايش (مردم) جهان به سوى خاندان وحى، اين آيه را تلاوت فرمود.(9)
«محمد بن جعفر»، يكى از علويان، در زمان مأمون بر ضد خلافت عباسى قيام كرد. او مىگويد: روزى شرح گرفتاريها و فشارهايى را كه با آنها روبرو هستيم، براى مالك بن انس نقل كردم. او گفت: صبر كن تا تأويل آيه: «وَنُريدُ أنْ نَمُنّ عَلَى الّذين...» آشكار گردد.(10)
3 - «وَعَدَ اللهُ الّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنّهُمْ فِى الأرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكّنَنّ لَهُمْ دينَهُمُ الّذِى ارْتَضى لَهُمْ وَليُبَدِلَنّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنى لايُشْرِكُونَ بِى شَيئاً...»؛(11)
(خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند، وعده داده است كه حتماً آنان را خليفه روى زمين خواهد كرد، همان گونه كه پيشينيان را خلافت روى زمين بخشيد؛ و دين و آيينى را كه خود براى آنان پسنديده استقرار خواهد بخشيد و بيم و ترس آنان را به ايمنى و آرامش مبدّل خواهد ساخت (آنچنانكه) مراميپرستند و چيزى را براى من شريك قرار نمىدهند..).
مرحوم «طبرسى» در تفسير اين آيه ميگويد:
از خاندان پيامبر روايت شده است كه اين آيه درباره آل محمد(ص) نازل شده است. «عيّاشى» از حضرت على بن الحسين (ع) روايت كرده است كه اين آيه را خواند و فرمود: به خدا سوگند آنان شيعيان ما خاندان پيامبر هستند. خداوند اين كار را در حق آنان به دست مردى از ما به انجا مىرساند و او مهدى اين امت است. او همان كسى است كه پيامبر(ص) درباره او فرمود:چ
«اگر از عمر دنيا جز يك روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مىگرداند تا مردى از خاندان من حاكم جهان گردد. اسم او اسم من (محمد) است، او زمين را از عدل و داد پر مىسازد همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد».
«طبرسى» ميافزايد: اين معنا در تفسير آيه مزبور از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نيز روايت شده است.(12)،(13)
منابع:
(1) . حكيمى، محمد رضا، خورشيد مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1360 ه". ش، ص 140 - .151
(2) . انبيأ، آیه 106.
(3) . آیت الله مكارم، ناصر، مهدى انقلابى بزرگ، چاپ دوم، قم، مطبوعاتى هدف، ص 121 - .122
(4) . الارشاد، قم، مكتبه بصيرتى،، ص .346
(5) . طبرسى،، مجمع البيان، تهران، شركه المعارف الاسلاميه، 1379 ه". ق، ج 7، ص .66
(6) . طبرسى،، همان كتاب، ص .67
(7) . تورات، ترجمه فارسى توسط «وِلهيَم كِلِن فسّيس اِكِسّى» به دستور مجمع مشهور «بِرِتِش فاين بَيهبَل سُسَيتى»، چاپ لندن، 1856 م، ص .1030
(8) . قصص: .6
(9) . شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 19، ص 29، حكمت 205.
(10) . ابو الفرج، مقاتل الطالبین، ص 359.
(11) . نور، آیه 55.
(12) . مجمع البيان، ج 7، ص .152
(13) . گرد آوری از کتاب: سیره پیشوایان، مهدی پیشوائی، ص 712.