صراط: آیین تکریم و اعطای جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی به حجت‌الاسلام سید عباس موسویان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عصر دیروز (شنبه 21 دی ماه) با حضور حجت‌الاسلام علی‌اکبر رشاد رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام غلامرضا مصباحی مقدم، نماینده و رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی، ولی‌الله سیف رییس بانک مرکزی، عطا‌ءالله رفیعی آتانی دبیر جشنواره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی و حجت‌الاسلام رضازاده، نماینده ولی فقیه در بانک انصار برگزار شد.
* نظریه‌های اقتصادی نیاز به بازنگری دارد
در ابتدای این مراسم، حجت‌الاسلام رشاد با اشاره به نهم ربیع‌الاول که به غدیر دوم نیز معروف است، افزود: در این روز امامت حضرت حجت آغاز شده و امیدوارم خداوند به همه ما صلاحیت یاوری ایشان را عطا کند.
وی در ادامه افزود: نقطه‌ای که تلاقی جریان دین و سکولاریسم در دهه‌های اخیر بود، در مقام نظر و کوشش‌های علمی نقطه مهم سیاست یا علم مدیریت، جامعه‌شناسی، روانشناسی و دیگر رشته‌ها نیست بلکه مواجه جدی‌تری در دهه‌های اخیر به نام اقتصاد در بر دارد.
وی با اشاره به اینکه این نقطه تلاقی به جهت هجمه وسیع مارکسیم با جهان اسلام و خاصه ایران که در معرض آن بود و به لحاظ مجاورت با شوروی سابق و اهمیت تاریخی این کشور و منزلت خاص فرهنگی ما در خاورمیانه ایجاد شد، اظهار داشت: همه دوستان خاطراتی دارند که سرمایه‌گذاری بر ایران در حدی که مطلع هستیم کم و بیش زیاد بوده است و آنهایی که درگیر جریانات فکری بودند به خوبی از آن آگاه هستند.
حجت‌الاسلام رشاد با اشاره به اینکه سرمایه‌گذاری غرب به منظور رایج‌سازی تفکر خود در جامعه ما صورت گرفت، اظهار داشت: بنابراین در نظام‌های اجتماعی و اسلامی بین علما و فضای ما اگر در حوزه علوم انسانی اسلامی کاری انجام دادند در بحث اقتصاد بوده است البته همان مقدار کم کتاب‌ها بسیار کارگر افتاده است.
وی تأکید کرد: تنها کسی که با تفکر نظریه‌پردازی کرد مرحوم شهید صدر بود که هم چارچوب مشخص ارائه داد و هم تأثیرگذار بود و متفکران و روشنفکران را متوجه خود ساخت حتی خیلی‌ها نمی‌دانستند که وی روحانی است.
*در تعریف و کار اقتصاد اسلامی اندر خم یک کوچه هستیم
وی با اشاره به اینکه پیشینه کار نظریه‌پردازی و نوآوری علوم انسانی به مفهوم مدرن آن در بخش اقتصاد قابل توجه است، اظهار داشت: در آن دوران پیش از انقلاب رژیم بر این مباحث حساس بود و کمتر کسی در این باره می‌نوشت اما در همان دوران هم روشنفکران و طلبه‌ها نسبت به مسائل اقتصاد مطالعه می‌کردند اما پس از انقلاب هرچند نقه تجلی جدی‌تر حوزه سیاست و مبانی سیاسی بود اما بازهم مسأله اقتصاد مطرح بود اما واقعیت ما هنوز هم اندر خم یک کوچه هستیم و اقتصاد اسلامی هویتی ندارد و اگر از کسی بخواهیم آن را تعریف کند تعریف مشخصی ارائه نمی‌دهد و این بسیار نگران کننده است.
حجت‌الاسلام رشاد با اشاره به اینکه با وجود گذشت سی و اندی سال از انقلاب بازهم کار جدی در تولید نظریه اقتصادی نکردیم، یادآور شد: چیزی که امروز به عنوان الگوی پیشرفت مطرح است که البته چتر وسیعی از مباحث را پوشش داده اما مماس زندگی مردم قرار نگرفته است و یک موجه سلیقه‌ای صرف شده است و ما اهتمام کافی و لازم نکرده‌ایم.
وی در ادامه یادآور شد: هنوز هم دیر نشده است، در پژوهشگاه می‌توانیم اقتصاددان‌ها را جمع کرده و جوانان مستعد را بیاوریم و سرمایه‌گذاری ده ساله کنیم تا معضل اقتصاد نظر براساس اسلام رفع شود و ما مدام به حکم ثانوی و پیوند زدن هر تصمیم به امر ولایت نپردازیم در همین پژوهشگاه پیش‌تر جلساتی با افرادی چون مرحوم بجنوردی، حجت‌الاسلام نمازی و رضوانی برپا کردیم.
حجت‌الاسلام رشاد با اشاره به اینکه من تمام مراجع را بی‌فاصله با نظام هماهنگ می‌دانم، افزود: باید این اشکال را رفع کنیم، فرصت‌های پیش رو را از دست ندهیم، باید درست تصمیم بگیریم در حوزه تولید نظر و نظام‌سازی کار کنیم و تصمیمات جدی بگیریم.
*اقتصاد اسلامی نیاز به پویایی و کار جدی‌تر دارد
حجت‌الاسلام غلامرضا مصباحی‌مقدم با اشاره به اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی کارهای بزرگی در حوزه بانکداری اقتصادی و سپس مکتب اقتصاد اسلامی انجام شده است، افزود: بدون شک صدها کتاب، پایان‌نامه و مقاله به فارسی، عربی و دیگر زبان‌ها در زمینه اقتصاد اسلامی در داخل و خارج از کشور نوشته شده است.
وی در ادامه افزود: امروز اگر کتاب‌ها، جزوات و مقالات را در زمینه اقتصاد اسلامی جمع‌آوری کنیم انبوهی اثر می‌شود که نمی‌توان گفت در این حوزه کم‌کاری شده است، تمام این کارها هم بدون حمایت انجام شده است که اگر حمایت می‌شد کارها به وسعت بیشتری بود.
حجت‌الاسلام مصباحی مقدم با اشاره به اینکه کارگروه اقتصاد مجلس نیز در حوزه تحول اسلامی ورود کرده و به برخی مسائل اقتصادی با نگاه اسلامی توجه نشان داده است، یادآور شد: یادمان نرود که ما الان قدم به قدم کار کرده و به این مرحله رسیده‌ایم اما برای اقتصاد اسلامی نیاز به کار پویا، جدی و تخصصی داریم و در این شکی نیست.
وی با اشاره به اینکه بیست سال پیش نامه‌ای خدمت مقام معظم رهبری به منظور ایجاد مرکز مطالعات راهبردی اقتصادی نگاشته است، یادآور شد: باید از این نوع کارها و فعالیت‌ها، آموزش و تحقیق و راهنمایی و پایان‌نامه و امثال اینها جدی‌تر انجام شود و این آیین امروز بسیار می‌تواند مبارک باشد امیدوارم این حرکت که برای علوم انسانی اسلامی است جایزه موفقی شود.
*برای حرکت از بانکداری بدون ربا به سمت بانکداری اسلامی نیاز به نقشه راه داریم
همچنین دراین مراسم ولی‌الله سیف، رییس بانک مرکزی با بیان اینکه برای او توفیق بزرگی است که امروز در این مراسم حضور یافته، افزود: استاد موسویان از جمله کسانی‌اند که ما مسائل بانک مرکزی را با ایشان درمیان می‌گذاریم و احساس می‌کنیم که درک مستقیمی به مسائل اجرایی دارند.
وی در ادامه افزود: سال‌ها پیش در بانک مرکزی کمیسیونی برای ایجاد بانکداری بدون ربا تشکیل دادیم، این جلسه‌ها پنج سال به طول انجامید و من در محضر اساتیدی همچون موسویان بسیار تلمذ کردم و ابهاماتم رفع شد، حاصل این جلسات این شد که الگوی جدیدی برای بانکداری بدون ربا تنظیم شود.
سیف با اشاره به اینکه حجت‌الاسلام موسویان را صاحب نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی و بانکداری اسلامی می‌داند، یادآور شد: شروع همکاری با ایشان برایم از دوران گذشته بوده است این نکته را باید تأکید کنم که در مقوله بانکداری اسلامی جا برای کار بسیار زیاد است، امروز ما نیاز به یک نقشه راه برای حرکت از بانکداری بدون ربا به سوی بانکداری اسلامی داریم.
*«بانکداری بدون ربا» 50 سال پیش مطرح شد
حجت‌الاسلام سید عباس موسویان در این مراسم در تشریح برخی از نظریات اقتصادی اسلامی گفت: اگر ما سیر تاریخی بحث بانکداری را در نظر بگیریم صد سالی از بانکداری با این عناوین می‌گذرد متفکرین مسلمان وقتی این امر را مشاهده کردند با دوگانگی روبه رو شدند. از طرفی دیدند که بانکداری خدمات شایسته‌ای دارد و از سوی دیگر آمیختگی آن با مباحث غیراسلامی را مشاهده کردند بنابراین تصمیم گرفتند که تفسیر دیگری از مباحثی مثل ربا داشته باشند بنابراین گفتند که ممکن است معاملات بانکی اصلا ربا نباشد و بنابراین برخی نظریات در این حوزه شکل گرفت.
وی در ادامه افزود: در ابتدا تلاش شد تا با ارائه تفسیرهای جدید از دیدگاه اسلام و تلطیف کردن بهره، نظریات زیادی مطرح کنند. افراد زیادی در این حوزه ارائه دیدگاه کردند ولی خیلی از این نظریات جا نیافت غالباً نقد شد دیدگاه دیگری مطرح شد برخی خواستند با تفسیر معاملات بانکی وارد حوزه‌ای شوند که آنها را از فرض با بهره بودن خارج کنند و بگویند اینها ودیعه است. دیدگاه سوم از باب ضرورت و اضطرار بانکداری سنتی را با توجه به آموزه‌های اسلام مدنظر قرار داد اما هدف توجیه بانکداری سنتی و غربی بود این هم با وجود اینکه براساس مفاهیم قرآن بود ولی نتوانست جایگاهی پیدا کند.
حجت‌الاسلام موسویان با اشاره به اینکه 50 سال پیش بانکداری بدون ربا مطرح شد، افزود: افرادی چون شهید صدر و دیگر علما نظریه بانکداری بدون ربا را مطرح کردند اساس این برحذف ربا از معاملات بانکی بود. نقطه تمرکز آن را هم اگر مطالعه کنیم دنبال این است که شکل اصلی بانکداری غربی، رابطه حقوقی در بانک است و اگر این را اصلاح کنیم مسائل فقهی حل می‌شود. براین اساس چارچوبی را ایجاد کردند و این تقریبا جا افتاد.
وی با اشاره به اینکه مدل کشورهای اسلامی از جمله ایران این نوع بانک داری بوده است، یادآور شد: از دو دهه گذشته این فکر مطرح شد که بانکداری بدون ربا گرچه گام خوب و ضروری است ولی کافی نیست ما باید به سمت بانکداری اسلامی حرکت کنیم این ایده‌ای مورد توجه متفکران مسلمان است و براساس آن الان در دو سه دهه اخیر مقالات متعددی تحت عنوان حرکت بانکداری بدون ربا به سمت اسلامی مطرح شده است.
حجت‌الاسلام موسویان با اشاره به دو تفسیر خود از بانکداری اسلامی گفت: یکی اینکه اساس همان بانکداری غربی باشد و آن را براساس اسلام بازسازی کنیم دیدگاه دیگر می‌گوید ما براساس نظام اقتصادی اسلام و در چارچوب نظریه اسلام زیر نظامی به نام نظام اقتصادی اسلام طراحی کنیم و این بحث زیادی دارد. آنچه من مطرح کردم با توجه به بحث‌های مختلف این است که ما نمی‌توانیم دانش و تجربه بشری در طول قرون متمادی در حوزه پول و بانکداری را نادیده بگیریم و از سوی دیگر آموزه‌های اقتصادی اسلام را هم باید داشته باشیم و با توجه به نیازهای جامعه و توانایی بالفعل کردن مباحث نظری و کاربردی همه اینها را پایه یک نظریه تکامل تجربی بانکداری اسلام، از نقطه بانکداری بدون ربا به سمت نظریه بانکداری اسلامی پیگیری کنیم.
همچنین در این آیین حجت‌الاسلام رضازاده، نماینده ولی فقیه در بانک انصار با ارائه چند پیشنهاد به کارکنان بانک‌ها گفت: کارکنان بانک باید با مباحث فقهی آشنا شده و مهارت فقهی آشنا شوند و همینطور اخلاق بانکداری را رعایت کنند. بنابراین استفاده از واژگان مناسب در بانک‌ها توسط کارکنان اخلاق بانکی را نشان می‌دهد بنابراین کنار فقه باید اخلاق هم مدنظر قرار گیرد.
وی در پایان گفت: تا زمانی که کارکنان اخلاق را رعایت نکنند مشتریان را در منگنه قرار می‌دهند و یا سود بیشتری طلب می‌کنند بنابراین باید به مباحث اخلاقی باور داشت تا همه اینها تقویت شود و عملیات بانکداری نمود اسلامی یابد.