حوزه آبخيز قره چای با وسعت یک میلیون و ۵۲ هزار و ۹۰۰ هكتار، فرسايش ويژه ۲.۷ و رسوب سه تن در هكتار در نيمه شمالی استان و شهرستانهای همدان، فامنين، كبودراهنگ، بهار و رزن است و نيمي از حوزه سد و فرقان (سد ساوه) را تشكيل مي دهد که خروجي سالانه اين حوزه ۱۰۰ ميليون مترمكعب است.
حوزه گاماسياب نیز به مساحت ۶۶۷ هزار و ۵۰۰ هكتار با فرسايش ويژه ۳.۹ و رسوب ۳.۶ تن در هكتار در نيمه جنوبی استان و در حوزه چهار شهرستان نهاوند، تويسركان، ملاير و اسدآباد واقع شده و خروجی سالانه آب آن ۴۹۰ ميليون متر مكعب است.
حوزه سفيد رود با مساحت ۲۱۶ هزار و ۱۰۰ هكتار با فرسايش ويژه ۲.۵ و رسوب ۱.۱ تن در هكتار در شمال غرب استان شامل بخشی از شهرستان كبودراهنگ بوده و متوسط خروجی آب ساليانه آن حدود ۷۰ ميليون متر مكعب است.
با توجه به نقش و اهمیت آبخیزها و آبخوان ها در حفظ منابع آب و خاک و از طرفی با توجه به بحران و تنش آبی در استان همدان اهمیت نگهداری و حفظ آبخیزها دو چندان می شود.
اما اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار نیاز به ۵۰۰ هزار تومان هزینه دارد که اعتبارات تخصیص یافته به بخش آبخیزها در استان همدان پاسخگوی عملیات آبخیزداری نیست.
از سویی کم آبی و خشکسالی مراتع و دشت ها موجب مهاجرت ساکنان ۲۰ تا ۳۰ روستا در منطقه قهاوند شهرستان همدان شده است.
با این تفاسیر، توجه به حفظ آب و خاک در هر منطقه ای علاوه بر حفظ محیط زیست، مانع از مهاجرت روستاییان و عواقب بعدی آن می شود.
مدیر کل منابع طبیعی استان همدان در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه استان همدان دارای سه حوزه آبخیز اصلی و ۳۰ حوزه آبخیز فرعی است، اظهار داشت: مساحت این حوزه ها در مجموع معادل مساحت استان است.
محمد رضا همتی با اشاره به اینکه یک میلیون هکتار از حوزه های آبخیز استان دارای مطالعه اجمالی است، بیان کرد: حدود ۶۰۰ هزار هکتار از حوزه های آبخیز دارای مطالعات تفضیلی است.
وی در ادامه سخنانش با بیان اینکه از ۶۰۰ هزار هکتار که مطالعه تفضیلی دارد در ۲۶۸ هزار هکتار آن عملیات آبخیز داری انجام شده است، افزود: این عملیات شامل عملیات مکانیکی و بیولوژیکی بوده که در راستای حفظ آب و خاک و جلوگیری از سیل و رسوب و فرسایش صورت گرفته است.
مدیر کل منابع طبیعی استان همدان ادامه داد: میانگین فرسایش در کشور سالانه ۱۵ تن در هکتار است که در بعضی نقاط تا ۳۰ تن هکتار می رسد اما خوشبختانه میانگین فرسایش در استان همدان بین ۱۰ تا ۱۲ تن در هکتار است.
همتی در این خصوص بیان داشت: درست است که میانگین فرسایش در استان همدان نسبت به میانگین کشوری پایین بوده اما در عین حال رقم بالایی است.
وی در ادامه افزود: برای جلوگیری از این موضوع باید در کنار عملیات بیولوژیکی عملیات مکانیکی در شیب ها نیز انجام شود.
مدیرکل منابع طبیعی استان همدان با بیان اینکه استان همدان دارای یک ایستگاه معرف زوجی در منطقه گنبد است، بیان داشت: این پایگاه اثر فعالیت های آبخیزداری را بر عرصه ها رصد می کند و به صورت آمار و اطلاعات در اختیار قرار می دهد.
همتی عنوان داشت: خوشبختانه در جاهایی که عملیات آبخیزداری انجام شده در پایین دست شاهد تغذیه سفره های زیر زمینی و افزایش آب در چاه های کشاورزی و شرب شده که مردم نیز به این موضوع اذعان می کنند.
وی در ادامه سخنان خود گفت: در بحث آبخیزداری به این نتیجه رسیدیم که با توجه به شرایط خشکسالی استان همدان و کم آبی تعدادی از خیرین به موضوع آبخیز داری و آبخوان داری پرداختند.
مدیرکل منابع طبیعی استان همدان در این مورد ادامه داد: در حال حاضر یک پروژه سنگ ملاتی در ملایر روستای شوشاب با تامین هزینه از سوی یک خیر در دست احداث است.
همتی با اشاره به اینکه تقاضاهای زیادی از مردم در مورد انجام عملیات آبخیز داری می شود، عنوان کرد: مردم و خیرین خواستار انجام فعالیت های آبخیزداری و آبخوان داری در روستاهای خود هستند.
وی ادامه داد: نکته قابل اهمیت در مورد فعالیت های آبخیز داری این است که این فعالیت ها در هر هکتارمیانگین نیاز به ۵۰۰ هزار تومان هزینه دارد.
مدیر کل منابع طبیعی استان همدان گفت: سطوح مطالعه شده در استان نیاز به ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای اجرا دارد که اداره منابع طبیعی استان همدان با توجه به اعتباری که در اختیار می گیرد عملیات سطوح مطالعه شده را انجام می دهد.
همتی در ادامه سخنانش بیان داشت: در حال حاضر جمع اعتبارات ملی و استانی حدود سه میلیارد تومان است که میانگین سالانه بوده و اعتبار سال جاری فعلا مشخص نشده است.
وی با اشاره به اینکه اعتبارات آبخیز داری استان همدان در سال گذشته سه میلیارد تومان بوده است، ابراز داشت: از این اعتبار نیز تنها ۶۵ درصد آن تخصیص پیدا کرده است.
مدیر کل منابع طبیعی استان همدان گفت: در منطقه قهاوند روستاهایی وجود دارد که ساکنان آن به علت کم آبی و نبود پوشش گیاهی مهاجرت کرده اند.
همتی با اشاره به اینکه ساکنان ۲۰ تا ۳۰ روستا در منطقه قهاوند به علت کم آبی مهاجرت کردند، عنوان داشت: متاسفانه با این وضعیت کم آبی و وضعیت مراتع استان تعداد عشایر کوچنده به همدان نه تنها کم نشده اند بلکه افزایش یافته است.
وی ادامه داد: ۱۳۰۰ خانوار عشایر با ۴۵ هزار واحد دامی مجاز به استفاده از مراتع استان هستند در حالیکه هم اکنون بیش از دو هزار خانوار عشایر با بیش از ۵۰۰ هزار واحد دامی از مراتع استفاده می کنند.
مدیر کل منابع طبیعی استان همدان با بیان اینکه موفق نشدیم قرق را به شکل دولتی انجام دهیم، گفت: در حال حاضر این امر در قالب طرح های مرتع داری به خود روستاییان واگذار شده تا روستاییان برنامه قرق را اجرایی کنند.
همتی بیان داشت: در جاهایی که خود اهالی طرح های مرتع داری را اجرا کردند و قرق را انجام دادند موضوع قرق موفق بوده اما در مورد قرق دولتی تا زمانیکه مامور هست رعایت می کنند.
وی بیان داشت: میانگین حفاظتی در دنیا به ازای هر ۱۰ هزار هکتار یک نفر است در حالیکه در استان همدان به ازای هر ۶۵ هزار هکتار یک نفر است.
مدیر کل منابع طبیعی استان همدان بیان داشت: با توجه به اینکه منابع طبیعی در شیب ها و کوه ها است و تمام این عرصه ها باید تحت نظارت باشد این تعداد نیرو کم است.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای همدان نیز در این زمینه اظهار داشت: استان از نظر آبی در وضعیت خوبی قرار ندارد.
مرتضی عزالدین با اشاره به اینکه استان همدان دارای سه حوزه آبریز کرخه، حوزه سفید رود و حوزه دریاچه نمک است، بیان داشت: میانگین نزولات جوی استان ۳۳۰ میلیون متر مکعب بوده که امسال به ۳۰۲ میلیون متر مکعب رسیده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای همدان با بیان اینکه میزان تبخیر آب ۶۷ درصد است، عنوان داشت: ۱۳ دشت مطالعاتی در استان وجود دارد که همه آنها به دلیل بیلان منفی ممنوعه اعلام شده و دشت کبودرآهنگ ممنوع بحرانی است.
عزالدین با بیان اینکه سالانه دو هزار و ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب زیر زمینی در استان برداشت می شود، گفت: ۲۰۵ میلیون متر مکعب کسری آب وجود دارد.
وی در ادامه با اشاره به اینکه در کشور ۶۰ تا ۸۰ درصد برداشت آب از دشت ها منفی است، افزود: میزان برداشت منفی در استان همدان نیز بیش از ۸۰ درصد است.
با توجه به مطالب عنوان شده و خشکسالی که گریبانگیر استان همدان شده و سال به سال در حال افزایش است، حفظ منابع آب از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که در کنار این موضوع حفظ آبخیزها جایگاه ویژه ای دارد.