چنارهاي تاريخي تهران در خط خشک شد

به گزارش سرویس جامعه صراط نیوز به نقل از خبرگزاري ميراث فرهنگي چهار قرن پس از گذر دلاواله از تهران اين شهر هنوز شهر چنارهاست، در گوشه گوشه اين شهر 800 هکتاري درختي که بهتر از هر روينده ديگري ريشه در خاک مي دواند و قد بر مي افرازد چنار است. معروف ترين و شکوهمند ترين چنارهاي تهران هم در خيابان 18.6 کيلومتري ولي عصر است، طولاني‌ترين خيابان در همه شهرهاي خاورميانه، اين خيابان بلند بالا در سال‌هاي اول حکومت رضا شاه ساخته شد. از ميدان راه‌آهن در جنوب شهر شروع مي شود و به ميدان تجريش در منطقه شميرانات مي رسد.

 

زمان ساخت اين خيابان به سال 1309 خورشيدي بر مي گردد در آن سال مجلس شوراي ملي قانوني را براي احداث و توسعه خيابانهاي تهران تصويب کرد و پس از آن مراحل ساخت اين جاده مخصوص آغاز شد. در سال 1318 اين خيابان بالا بلند به تجريش کشانده شد و در دو سويش 24هزار درخت چنار وانشانده شد. چون در آن دوره منطقه شميرانات بيشتر شکلي ييلاقي داشت اين مسير نيز به شکل جاده‌اي بود که از ميان تپه‌ها مي‌گذشت. اين جاده قديمي و خيابان کنوني از گذشته تا کنون با رديف‌هاي چنار منظم در اطرافش شناخته مي‌شد.

 

چنارهايي که حالا پس از حدود 70 سال کمر سفت کرده و سر به آسمان دود زده تهران کشيده اند تا بخشي از هويت تهران را بسازند. حسب آمارهاي رسمي حالا از ابتدا تا انتهاي دو طرف خيابان ولي عصر حدود يازده هزار چنار خود نمايي مي کنند. رضاشاه پهلوي که خود سنگ بناي خيابان پهلوي ان روزها و ولي عصر امروز را بنا نهاد دستور داد در دو سوي اين خيابان بلند به فاصل? هاي اندک يک چنار بکارند و بين هر دو چنار هم يک بوته گل سرخ نشاند و دستور اکيد داده بود از اين چنارها همچون جان تهران مواظبت شود، زمستان سال پيش از برکناري اش از مقام شاهي به شهرداري سپرد يک و نيم متر پاي چنارها را گود کنند و کود بريزند تا ريشه ي درخت از آن تغذيه کند و قوام گيرد، خودش اما قوامي نيافت و سال ديگر در شهريور 1320 بالاجبار تهران را به مقصد جزيره موريس ترک کرد.

 

اگر چه در سالهاي ابتدايي کاشت چنارهاي ولي عصر،  24 هزار نهال در زمين غرس شد ، گذر 70 سال اما بيش از 15 هزار از ان تعداد را از تهران منها کرده است و حالا فقط هشت هزار و 388 پايه از آنها بر جاي مانده است. اگر امروز مترو تهران، مغازه داران طول 18 کيلومتري ولي عصر، بلندمرتبه سازان ، موش ها ، زنجره ها و ... عامل خشکي اين تناوران خوش سايه هستند در اوايل دهه 20 همين سده ي چهارده خورشيدي رفتگران شهرداري براي گرم نگه داشتن خود در شب هاي سرد زمستان از چوب آنها بهره مي جستند، اين قصه را عبدالله مستوفي در کتاب "شرح زندگاني من"ِ خودش اينطور نوشته است: " رفتگران که در شب‌هاي سرد زمستان محتاج هيزم بودند، پوست چنارها را دور تا دور به پهناي چند سانتي‌متر مي‌کندند تا رشته آوندهايشان قطع و در نتيجه خشک شود. وقتي هم که خشک مي‌شدند، بريدنشان مانعي نداشت" مستوفي اين کار را عدم مواظبت شهرداري و بالاختصاص تسمه‌کشي رُفتگرها از گرده درخت‌ها نام نهاده است.

 

پايتخت هر چه به سوي پهن تر شدن و شلوغ تر شدن مي آمد از جمعيت چنارهاي تهران کم تر مي شد، اگر اول روز طبق دستور به فاصله هايي کم چنار کاشته شد بعد تر اما هر خيابان و کوچه اي که به ولي عصر باز مي شد تعدادي از چنارهاي تهران پيش پايش سر بريده مي شد تا راه عده اي باز شود، هر خانه و عمارتي از دولتي و شخصي هم که در به اين خيابان بلند گشود با چنارها همان کرد که کوچه ها و خيابان ها کرد، بعدتر که ولي عصر رونق بيشتري گرفت و پاي مغازه ها و پاساژ ها و رستوران ها و کافه ها به آن باز شد باز هم همان داستان تکراري قتل چنارهاي ديگر بود.

 

چه 24 هزار چنار آن روزهاي تهران و چه 11 هزار امروز خيابان ولي عصر تهران هر چه دارد از صدقه سر همين بلند قامتان دارد، بهار و تابستان کمتر چيزي را بتوان با لذت قدم زدن زير خنکاي چنارهاي سبز ولي عصر تهران طاق زد. پاييز هم که از راه برسد همين چنار و برگ هاي زردش است که رنگ و رخ پادشاه فصل ها را به پايتخت دود زده ايران ارزاني مي کند، برگ هاي پنج پري که با باد پاييزي چون چتر گشوده با سقوط آزاد روي سر تهران و تهراني ها شاباش مي شوند، تا کمي بعد خش خش خشکيشان زير قدم هاي رهگذران سمفوني  پاييز را در گوشه تهران بنوازد.  زمستان و برفي که برشانه ي چنارهاي لخت مي نشيند هم اصلي ترين نماي زمستانهاي تهران است.

 

پيترو دلاواله ي ايتاليايي 400 سال پيش از اين تهران را شهر چنار ها ناميد، پايتخت ايران هنوز هم چنارستان است، حتي اگر در 70 سال 13 هزار از چنارهاي يک خيابانش را از دست داده باشد، بايد با چنگ و دندان از 11 هزار باقي مانده محافظت کرد. 11 هزاري که هر روز براي ادامه حيات خود با صد و يک دشمن مختلف مي جنگند.

 

اگر خيابان ولي عصر تهران 11 هزار درخت چنار دارد اما بي هيچ ترديدي مي توان گفت چندين برابر آن در همين خيابان موش دارد، موش هاي درشت اندامي که از انسان ها نمي ترسند و گربه هاي نحيف تهراني را هم مي ترسانند، همين موش ها يکي از اصلي ترين قاتل جان چنارها شده اند،  از خسارت ريشه هايي که مي جوند اگر بگذريم سمومي كه براي نابودي آنها به جوهاي آب ريخته مي شود جاي جان موشها بلاي جان چنارها شده است. آلودگي هميشگي هواي تهران و در پي آمد آن بارش باران‌هاي دودي و اسيدي بر تن چنارها هم از ديگر عامل تهديد کننده اين درختان است.

 

با اين همه اما اگر همه موشها و آلودگي هاي تهران هم يک جا بر سر چنارهاي ولي عصر خراب شوند نمي توانند آن اندازه که انسان ها به چنارها آسيب زده اند به آنها ضرري وارد کنند، موش ها و آلودگي در اين پرونده متهمان رديف چندم اند و رديف هاي اول اين پرونده جنايي بي هيچ ترديدي همه و همه به انسان ها اختصاص دارد.

 

سيمان‌ريزي فضاي اطراف ريشه درخت ها ، سنگفرش كردن كف نهرها و پياده رو، تلاش مجتمع‌هاي تجاري براي ديده شدن، قد كشيدن ساختمان ها بالاتر از بلندترين چنارها ، ساخت پل، ساخت و سازهاي عمراني براي گاز و برق و تلفن ، تزريق تعمدي سم به تن درختان، تخليه فاضلاب مراکز اداري و تجاري و مسکوني در جوي آب، بازتاب نور و گرما توسط ساختمان‌هايي با نماي شيشه‌اي و ... اصلي ترين علل خشک شدن چنارهاي ولي عصر است که همه و همه عامل انساني دارند. خشک شدن بيشتر آن 13 هزار چنار نابود شده هم بي شک همين عوامل بود نکته اي که همه کارشناسان مستقل و دولتي محيط زيست آن را تاييد کرده اند. در کنار اين بايد افزايش گرماي هوا به ويژه در سالهاي اخير را نيز به عوامل مرگ چنارها افزود چرا که اين درختان باشکوه به دماي بالاتر از 40درجه حساس است. يادمان نرود افزايش گرماي زمين هم عاملش انسان است