بحران به بازار طلا و سکه باز می‌گردد؟!

اما آمارها نشان می دهد در سال اخیر نوسانات طلا بسیار شدید و بی‌ثبات بوده به گونه‌ای که در مدت زمان کوتاهی در مرداد ماه سال گذشته سکه‌ی قدیم حدوداً به 500 هزار تومان رسید و پس از چند ماه مرز یک میلیون تومان را رد کرد. حال سوال این است که علت این نوسانات چیست؟

افزایش قیمت طلا در ایران در سال گذشته از عوامل متعددی نشأت می‌گیرد که عبارت‌اند از: «بحران جهانی، بالا بودن حجم نقدینگی، کاهش سود سپرده‌ها در بسته‌ی پولی مالی سال 90، تلاش در حفظ قدرت خرید و سرمایه توسط جامعه، تحریم‌ها و... .» فاکتور دیگری که بر قیمت طلا مؤثر می‌باشد، سیاست‌های انبساطی و تزریق پول است که تحت این شرایط قیمت طلا به شدت افزایش می‌یابد.

قیمت جهانی طلا نیز با توجه به نمودارهای آن روندی رو به رشد و باثباتی را در طی این سال‌ها تجربه نموده است. مسأله‌ای که قیمت‌ها را دست خوش تغییرات بی‌ثباتی نمود، بحران‌های اقتصادی و سیاسی در کشورهای اروپایی و آمریکا بوده است. پس از بحران جهانی سال 2008م.، با دخالت دولت‌ها شرایط اقتصادی جهانی به حالت کم و بیش عادی در آمده بود، اما حدوداً از 2 سال پیش، مشکل دیگری بروز کرد که بحران بدهی‌های دولتی نام گرفت و چنان گسترش یافت که پیامدهای آن گریبان‌گیر تمامی کشورها شد.

با تشدید بحران بدهی‌های اروپا، تمایل سرمایه‌گذاران به خرید طلا به منظور حفظ ارزش پول و قدرت خرید خود، افزایش یافت و در نتیجه این امر موجب افزایش تقاضا برای طلا و افزایش قیمت جهانی این فلز گران‌بها شد. در حقیقت سرمایه داران در این شرایط به جای خرید سهام و تأمین سرمایه‌ی بنگاه‌های تولیدی که به ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی می‌انجامد، به خرید طلا مبادرت نمودند که این اقدام آن‌ها باعث کاهش تولید ناخالص ملی کشورهای اروپایی و سایر کشورها شد. این گونه رفتار چنین شرایطی طبیعی می‌باشد، زیرا در شرایط بحران و افزایش تورم و عدم اطمینان، غالباً یکی از رفتارهای مردم خرید کالاهای سرمایه‌ای و یا سرمایه‌گذاری در بازارهای موازی بازار سرمایه از جمله بازار طلا می‌باشد.

این روند قیمتی طلا ادامه یافت تا اینکه در سال 2011م. برای یازدهمین سال متوالی قیمت طلا رشد داشت و در ماه سپتامبر با تقاضای بالای سرمایه‌گذاران برای این فلز گران‌بها قیمت آن به اوج خود یعنی 1923 دلار و 7 سنت در هر اونس رسید.

در ایران نیز، بحران جهانی در سال گذشته در کنار سایر مسائل موجود به افزایش قیمت طلا در ایران دامن زده است. زیرا همان گونه که ذکر شد، قیمت طلای داخلی به طور مستقیم از قیمت‌های جهانی آن تأثیر می‌پذیرد و از ضرب آن در نرخ دلار به دست می‌آید. در کنار بحران جهانی، سیاست‌گذاری‌ها و مسائل داخلی نیز در این باره بی‌تأثیر نبوده است. سیاست‌های انبساطی دولت در سال گذشته از جمله بسته‌ی پولی و بانکی سال 90، کاهش نرخ سود سپرده‌ها و طرح هدفمندی یارانه‌ها در ایران باعث افزایش قیمت طلا شده است. برای مثال طرح هدفمندی یارانه‌ها که نوعی سیاست انبساطی است، موجب افزایش نقدینگی جامعه شده است و با توجه به مشکلات موجود در زمینه‌ی تولید و شرایط عدم اطمینان در این زمان، این نقدینگی وارد بخش تولید و بازار سرمایه نشده و موجب افزایش تقاضای طلا شده است. از طرف دیگر کاهش نرخ سپرده‌های بانکی در سال 90 باعث شد که سرمایه‌گذاران جهت حفظ قدرت خرید خود به سرمایه‌گذاری در بازار طلا که به شدت با رشد همراه بود، روی آورند.

تحریم‌ها نیز یکی دیگر از دلایل افزایش بی‌رویه‌ی قیمت طلا در ایران بود به گونه‌ای که قبل از جدّی شدن بحث تحریم‌ها یعنی در ماه سپتامبر 2011م. که قیمت جهانی طلا به بیش‌ترین میزان خود (حدوداً 1923 دلار) رسید، قیمت سکه در ایران بین 620-630 هزار تومان بود اما پس از شروع مذاکره‌ها در خصوص تحریم بانک مرکزی ایران و تحریم نفتی ایران، قیمت طلا مرز یک میلیون تومان را نیز رد کرد( با وجود این که در این شرایط قیمت جهانی طلا حدود 200 دلار از زمان اوج قیمت خود پایین‌تر بوده است). حال سؤال این جاست که این افزایش قیمت از کجا ناشی می‌شود؟

در جواب باید به نرخ دلار و عدم اطمینان جامعه تحت این شرایط اشاره نمود. در شرایط یاد شده و با کاهش احتمالی درآمدهای نفتی در آینده، بانک مرکزی واکنش احتیاطی را در جهت مدیریت منابع مالی خود و مدیریت ریسک در پیش گرفت و از این رو فروش دلار در بازار آزاد به شدت کاهش یافت و با توجه به کمبود ارز در بازار آزاد، قیمت آن پی در پی افزایش یافت و در نتیجه قیمت طلا در ایران در ماه‌های اخیر به واسطه‌ی افزایش قیمت دلار به شدت افزایش داشته است. از طرف دیگر با افزایش قیمت دلار و کاهش بی‌سابقه‌ی ارزش پول ملی مردم جهت حفظ سرمایه و قدرت خرید خود اقدام به خرید طلا و ارز نمودند که موجب افزایش تقاضای طلا و دلار شد و به افزایش هر چه بیش‌تر قیمت طلا در ایران دامن زد.

در این برهه بود که بانک مرکزی سیاست تک نرخی شدن نرخ ارز در بازار ر اعلام کرد (هر چند در این زمینه چندان موفق نبوده است، زیرا هم اکنون نیز شاهد تفاوت نرخ بازار آزاد و نرخ اعلامی از طرف بانک مرکزی هستیم) اما اکنون با گذشت چند ماه، از التهاب بازار طلا کم شده است به گونه‌ای که در هفته‌های اخیر نرخ طلا در ایران شاهد حباب منفی نیز بوده است. به اعتقاد کارشناسان اقتصادی افزایش نرخ سود سپرده های بانکی اگر چه می بایست زودتر از این ها انجام می شد اما از حباب قیمتی آتی جلوگیری کرد.

اقتصاد ایران در سال گذشته شاهد التهاب‌های شدیدی در زمینه‌ی طلا و نرخ دلار بوده است، حال تحت این شرایط چه آینده‌ای را می‌توان برای قیمت طلا در ایران متصور شد؟

همان گونه که در گذشته ذکر شد، قیمت طلا از فاکتورهای داخلی و خارجی تأثیر می‌پذیرد. روند حرکتی نرخ جهانی طلا با توجه به شرایط جهانی فاکتور بسیار مهمی می‌باشد. شاخص‌های آمریکا هر روز نشان دهنده‌ی آماری بهتر نسبت به قبل می‌باشد که این مطلب مبیّن حرکت با ثبات‌تری برای آن در آینده خواهد بود. هم اکنون قیمت جهانی طلا در حال حرکت در کانال 1600 دلار در هر اونس می‌باشد و به نظر می‌رسد با توجه به شرایط جهانی حرکت در این روند به صورت با ثباتی ادامه یابد. اگرچه تا حدودی شرایط جهانی بهتر شده است اما کماکان بحران اقتصادی موجود، ادامه دارد.

از جمله فاکتورهای داخلی می‌توان به سیاست‌های انبساطی دولت اشاره نمود که جهت کنترل و بهبود روند، سیاست‌های انقباضی را می‌طلبد. افزایش نرخ سود بانکی و کنترل نرخ ارز که بحث تک نرخی شدن آن از اواسط سال پیش مطرح شد و حدوداً از اواخر سال گذشته به مرحله‌ی اجرا درآمد، یکی از عوامل مؤثر در کنترل این موضوع به شمار می‌آید. از طرف دیگر بحث تحویل سکه‌های پیش فروش شده (که بخش اول در 29 فروردین ماه تحویل شد) مطرح می‌باشد که این بحث را از دو جهت می‌توان بررسی کرد.

ابتدا این که در فاز اول 4 میلیون و 100 هزار سکه برای یک دوره‌ی 4 ماهه وارد بازار خواهد شد و در فاز دوم آن تا پایان مرداد ماه، در مجموع (فاز اول و دوم) بیش از 8 میلیون سکه به دست تقاضا کنندگان می‌رسد. در نگاه اول با توجه به این مسأله که خریداران در پی کسب سود می‌باشند، طبیعتاً ممکن است اقدام به عرضه‌ی سکه‌های دریافتی خود نمایند که افزایش عرضه‌ی شدیدی را در بازار در پی خواهد داشت و امکان کاهش شدید قیمت سکه در ماه‌های آینده می‌باشد. پس می‌توان گفت که این افت قیمت در صورتی رخ خواهد داد که سکه‌های تحویلی روانه‌ی بازار شود.

اما از طرف دیگر نیز ممکن است که مردم اقدام به نگهداری سکه‌ها به صورت سرمایه نمایند و به بازار تزریق نشود. بانک مرکزی نیز، با تحویل بخش اول سکه‌های پیش فروش شده، جهت جلوگیری از کاهش بیش‌تر قیمت آن به دریافت کنندگان پیشنهاد دریافت اوراق بهادار یا پته(نوعی اوراق بهادار است که اخیرا توسط مدیر عامل بانک ملی اعلام شده است) به جای سکه نمود که این مطلب نیز خود عاملی جهت کنترل قیمت و عرضه‌ی سکه در بازار می‌باشد و از طرفی می‌تواند از پس انداز سکه جلوگیری نموده و آن را به صورت مولد در اختیار اقتصاد قرار دهد.با توجه به شرایط یاد شده و تحویل پیش فروش اولین بخش سکه، احتمال کاهش قیمت آن در کوتاه مدت وجود دارد اما از آن جا که بانک مرکزی نیز تمایل دارد که قیمت سکه در تناسب قیمت جهانی آن باشد و تمهیدهایی را در این خصوص دیده است، انتظار است که در بلند مدت قیمت سکه با ثبات و متناسب با قیمت‌های جهانی رشد داشته باشد.

از دیگر عوامل تاثیر گذار بر قیمت سکه در بازار می توان به موضوع تشدید تحریم ها و آینده مذاکرات هسته ای یاد کرد. باید توجه نمود که مسائل سیاسی اقتصادی همواره با یکدیگر گره خورده و آینده مذاکرات و رایزنی های بین المللی می تواند مسیر اقتصاد و بازار ایران را تغییر دهد.

بنابراین می‌توان اذعان کرد روند قیمت جهانی طلا در کوتاه مدت و میان مدت روندی با ثبات خواهد بود. از طرف دیگر باتوجه به تحویل سکه های پیش فروش شده پیش بینی می شود قیمت سکه نیز در کوتاه مدت روند نزولی با ثباتی را طی کند اما در بلند مدت شاهد حرکت قیمت سکه باتوجه به قیمت جهانی آن خواهیم بود و انتظار می رود در بلند مدت با رشدی با ثبات‌تر و معقول‌تر همراه باشد. از طرف دیگر در صورت توافق‌ها در آینده بر سر مسائل هسته‌ای، شاهد شرایطی بهتر خواهیم بود.(*)

*مرضیه طاهری‌هنجنی؛ کارشناس ارشد برنامه‌ریزی سیستم‌های اقتصادی