هر روز که می گذرد دولتمردان ترکیه بیش از گذشته به اصل خود بازمی گردند و بر مبنای پیشین و اولیه سیاست های این کشور عمل می کنند. تحولات خاورمیانه بسیاری از بافته های آنکارا را که نشان می داد به اندیشه های غربی پشت کرده و از مقاومت و عدالت حمایت می کند، پنبه کرده است. ترکیه به عنوان عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بیش از نیم قرن متعهد شده که متحد غرب باشد و در هر صورت در زمین آن بازی کند. بنابراین نباید انتظار داشت که چرخش های غیر غربی آن بدون هدف و تنها به منظور گرایش های شرقی باشد.
تحولات سوریه کاملاً این مسئله را نشان داده است. حال پس از سوریه که حتی گفته می شود مقامات ترکیه از رژیم صهیونیستی دعوت کرده اند تا شورشیان سوری را در خاک این کشور آموزش بدهند، دست بر روی عراق به عنوان دیگر دولت غیرمحافظه کار عرب گذاشته است. این در حالی است که عراق دومین کشور همکار ترکیه در زمینه های اقتصادی است. روابط و بده و بستان های اقتصادی بین دو کشور طی سال های اخیر به 12 میلیارد دلار رسیده که رقم قابل توجهی است،
اما بزرگ ترین مشکل ترکیه در خاورمیانه این است که به جای تعامل و ایجاد روابط دیپلماتیک با کشورهای همسایه همواره خواهان دخالت در امور آنها است. آنکارای دوران رجب طیب اردوغان یاد گرفته است که در کشوری که نتواند اهدافش را پیش ببرد، دخالت کند. این مسئله باعث شده تا سیاست به صفر رساندن تنش با همسایگان که از جمله مهم ترین استراتژی های چند سال اخیر این کشور به شمار می رفت، عملاً نتیجه ای معکوس داشته باشد.
اردوغان در یکی از اظهارنظرهای خود نوری المالکی، نخست وزیر عراق را به فریبکاری برای در انحصار گرفتن قدرت و تنش آفرینی مذهبی و قومی متهم کرده است. چنین ادبیاتی در عرصه دیپلماسی کمتر به چشم می آید. مگر اینکه دولتی از مواضعی بالا خواهان فشار آوردن به دولتی باشد که مانعی جلوی اهدافش قرار داده است.
چرخش مذاکرات بین ایران و 1+5 از استانبول به بغداد که توانسته اعتبار منطقه ای و بین المللی ترکیه را خدشه دار کند، می تواند یکی از دلایل حمله اردوغان به مالکی باشد. اردوغان حتی با پناه دادن به طارق الهاشمی، معاون رئیس جمهور عراق که به اتهام دخالت در برخی از ترورها تحت تعقیب است، پیام مشخصی به بغداد داده است. پس از سفر الهاشمی به قطر و عربستان، آنکارا با پناه دادن وی به دنبال ایجاد جایگاهی برای او به منظور تأثیرگذاری و دخالت در امور داخلی عراق است. به هر جهت عراق از این استعداد برخوردار است که با پشت سر گذاشتن برخی از مشکلات جایگاه سیاسی خود را در حوزه منطقه ای بازآفرینی کند.
به خصوص که در میان کشورهای عربی تأثیرگذار مصر پس از سقوط حسنی مبارک هنوز به ثبات لازم نرسیده و عربستان نیز نه تنها در تیررس انقلاب مردمی قرار دارد، بلکه با پناه دادن و حمایت دیکتاتورهای سابق جایگاه خود را متزلزل می بیند. از سوی دیگر کشور قطره ای قطر که چند سالی به دنبال بازیگری و تأثیرگذاری منطقه ای است، نشان داد که ستون های سیاسی این کشور تنها با انتشار یک خبر به لرزه در خواهد آمد.
چندی پیش خبرگزاری سعودی العربیه در خبری که در اسرع وقت آن را از روی خروجی خود برداشت، عنوان کرد که در قطر کودتا شده و امیر این کشور نیز با کمک آمریکایی ها فرار کرده است. این خبر اگر چه بسیار سریع حذف شد، اما تأثیر فراوانی در جایگاه سیاسی آن گذاشت. از این رو برخی از تحلیلگران معتقدند که سعودی در رقابت با دیپلماسی منطقه ای قطر دست به چنین کاری زده تا جایگاه این کشور را متزلزل کند.
در هر صورت ترکیه احساس کرده بود که در حوزه عربی برای رهبری منطقه ای رقیب چندانی ندارد، در حالی که نوع رفتار ایران و عراق چنین اندیشه ای را از ذهن ترکیه خارج کرد، اما از آنجا که ترکیه پس از چرخش های شرقی هنوز نمی خواهد خود را به شکل صد در صدی با جمهوری اسلامی ایران رویارو کند، انگشت اتهام را به سمت عراق برده است.
در هر صورت عراق می تواند با تثبیت موقعیت خود به عنوان رقیبی منطقه ای برای ترکیه محسوب شود. این همان مشکلی است که آنکارا با بغداد دارد و سعی می کند با استفاده و بهره گیری از مهره طارق الهاشمی و دیگر ابزارهای تأثیرگذار، موقعیت دولت نوری مالکی و در کل حاکمیت عراق را متزلزل کند. ترکیه حتی چندی پیش به بهانه مقابله با پیکارجویان کرد به عراق حمله کرد و بخش هایی از مناطق شمالی و کردنشین این کشور را بمباران کرد.
اگر چه دلیل و بهانه ترکیه برای این کار شکست دادن و احتمالاً از بین بردن مقاومت کردهای مخالف دولت ترکیه بود، اما نفس کار و حمله به خاک عراق گویای این مسئله بود که ترکیه قادر است حتی به کشور همسایه حمله کرده و مناطق کوهستانی و حتی مسکونی آن را بمباران کند، بدون اینکه پاسخ جدی ای دریافت کند. این اتفاق به گونه ای به قدرت افکنی منطقه ای ترکیه کمک می کرد، اما دولت مالکی با چرخشی دیپلماتیک که موقعیت مهمی را از نشست های استانبول گرفت، جایگاه آنکارا را به عنوان یک قدرت میانجی متزلزل کرد.
بنابراین قابل پیش بینی بود که اردوغان در اقدامی شتاب زده و خارج از عرف دیپلماتیک به دولت مالکی حمله کند که پاسخ آن نیز باید در اقدامات دیپلماتیک داده شود. هر چند که ترکیه با ادامه چنین سیاست هایی کم کم بسیاری از کشورهای منطقه را با خود دشمن می کند و در پایان مجبور می شود که رویاهای خود را در حوزه خاورمیانه جا گذاشته و باقی آثار بازی هر دو سر باخت بار دیگر به خانه خود بازگردد.
رضا اشرفى
منبع : هفته نامه صبح صادق