صراط: ساواک یا همان سازمان اطلاعات و امنیت کشور، نام آشنایی برای مبارزان انقلابی و حتی نسل های بعدی است. اختناق، استبداد و بازداشت های گسترده ای که ساواک بین سالهای 1335 تا 1357 در کشور ایجاد کرده بود، فرصت هر نوع فعالیت را از مخالفان حکومت سلب می کرد و شکنجه های وحشیانه ی ساواک بعد از دستگیری، رعب و وحشت فراوانی را در فضای جامعه حاکم کرده بود.
تشکیل ساواک هم مانند بسیاری دیگر از اقدامات حکومت پهلوی، در ابتدا خاستگاهی خارج از مرز های ایران داشت و بیشتر پاسخگوی منافع دولت های بیگانه بود که البته بعد از تأسیس آن کمک شایانی به شاه برای سرکوب مخالفان داخلی اش کرد. طرح تشکیل ساواک در ابتدا توسط دولت مردان هیات حاکمه کشور مطرح نشد؛ حسین فردوست از نزدیکان شاه و رئیس دفتر ویژه اطلاعات، تشکیل ساواک را به سیا و آمریکا نسبت می دهد و معتقد است این سازمان در راستای توسعه ی شبکه های اطلاعاتی- امنیتی منطقه ای سیا تشکیل شده است.
دلایل داخلی تشکیل ساواک، از علل و دلایل خارجی شکل گیری آن قابل تفکیک نیست. مجموعه علل و عواملی که بر شکل گیری سیاست و رویکرد خارجی حکومت اثر گذار بود با سلسله تحولات سیاسی – اجتماعی داخلی پیوند نزدیکی داشت. از آنجا که رویکرد کلی سیاست داخلی در راستای اهداف و استراتژی منطقه ای و جهانی در حال شکل گیری غرب و به ویژه آمریکا بود تشکیل نهاد ها و سازمانهایی نظیر ساواک نیز نمی توانست جدای از این مجموعه تحولات صورت گیرد. سرکوب مخالفان داخلی، فقط خواسته ی شاه نبود بلکه این اقدامات برای کشورهای غربی که تأمین منافع خود را در بقای حکومت پهلوی می دیدند نیز حائز اهمیت بود.
سید جلال‌الدین مدنی در کتاب تاریخ سیاسی معاصر ایران (دفتر انتشارات اسلامی، ج اول ، تابستان 1387 ، ص 585 ) با اشاره به تعداد خبر چین‌هایی که با ساواک همکاری می‌کرده است؛ آورده است:
«ساواک صرفنظر از کارکنان رسمی خود ، شبکه وسیعی از خبرچین‌ها را نیز در اختیار داشت که در داخل و خارج کشور پراکنده بودند و هفته‌نامه نیوزویک در سال 74 ادعا کرد 3 میلیون ایرانی به نحوی از انحاء به عنوان خبرچین برای ساواک کار می‌کنند و در هر لباس از کارگر تا دهقان از استاد تا دانشجو و احزاب سیاسی و غیره یافت می‌شوند. ساواک حتی عده‌ای از مخالفین رژیم را به استخدام در آورده بود اعمال ساواک آنچنان بود که اعضای خانواده‌ها را هم نسبت به یکدیگر مظنون می‌ساخت.»
تشکیل ساواک هم مانند بسیاری دیگر از اقدامات حکومت پهلوی، در ابتدا خاستگاهی خارج از مرز های ایران داشت و بیشتر پاسخگوی منافع دولت های بیگانه بود که البته بعد از تأسیس آن کمک شایانی به شاه برای سرکوب مخالفان داخلی اش کرد. طرح تشکیل ساواک در ابتدا توسط دولت مردان هیات حاکمه کشور مطرح نشد؛ حسین فردوست از نزدیکان شاه و رئیس دفتر ویژه اطلاعات، تشکیل ساواک را به سیا و آمریکا نسبت می دهد و معتقد است این سازمان در راستای توسعه ی شبکه های اطلاعاتی- امنیتی منطقه ای سیا تشکیل شده است.
دلایل داخلی تشکیل ساواک، از علل و دلایل خارجی شکل گیری آن قابل تفکیک نیست. مجموعه علل و عواملی که بر شکل گیری سیاست و رویکرد خارجی حکومت اثر گذار بود با سلسله تحولات سیاسی – اجتماعی داخلی پیوند نزدیکی داشت. از آنجا که رویکرد کلی سیاست داخلی در راستای اهداف و استراتژی منطقه ای و جهانی در حال شکل گیری غرب و به ویژه آمریکا بود تشکیل نهاد ها و سازمانهایی نظیر ساواک نیز نمی توانست جدای از این مجموعه تحولات صورت گیرد. سرکوب مخالفان داخلی، فقط خواسته ی شاه نبود بلکه این اقدامات برای کشورهای غربی که تأمین منافع خود را در بقای حکومت پهلوی می دیدند نیز حائز اهمیت بود.
سید جلال‌الدین مدنی در کتاب تاریخ سیاسی معاصر ایران (دفتر انتشارات اسلامی، ج اول ، تابستان 1387 ، ص 585 ) با اشاره به تعداد خبر چین‌هایی که با ساواک همکاری می‌کرده است؛ آورده است:
«ساواک صرفنظر از کارکنان رسمی خود ، شبکه وسیعی از خبرچین‌ها را نیز در اختیار داشت که در داخل و خارج کشور پراکنده بودند و هفته‌نامه نیوزویک در سال 74 ادعا کرد 3 میلیون ایرانی به نحوی از انحاء به عنوان خبرچین برای ساواک کار می‌کنند و در هر لباس از کارگر تا دهقان از استاد تا دانشجو و احزاب سیاسی و غیره یافت می‌شوند. ساواک حتی عده‌ای از مخالفین رژیم را به استخدام در آورده بود اعمال ساواک آنچنان بود که اعضای خانواده‌ها را هم نسبت به یکدیگر مظنون می‌ساخت.»