صراط: محمدرضا واعظ مهدوی، پزشک پیشکسوتی است که بعد از انقلاب بیش از هر اقدامی در کار برنامه ریزی و سیاستگذاری کلان کشور به خصوص در حوزه اقتصاد سلامت دست اندرکار بوده است، صحبتهای او درباره اصلاحات نظام سلامت پس از انقلاب شنیدنی است.
او البته در کنار دستاوردهای نظام سلامت در این سالها به برخی آسیبها و مشکلات نظام سلامت هم اشاره می‌کند که شاید رویکرد منفعت طلبانه و بی‌اخلاقی هایی که در جامعه پزشکی مشاهده می‌شود، شاه بیت آن است. مشکلاتی که بیش از همه زائیده اقتصاد ناسالمی است که با تورم و بی ثباتی اقتصادی گره خورده است و حاصل آن افزایش استرس و کم توجهی به ارزشهای اخلاقی است.
واعظ مهدوی به مناسبت دهه انقلاب در رابطه با وضعیت نظام بهداشت و درمان پس از انقلاب گفت: به طورکلی مقوله بهداشت و درمان کشور جزو مهمترین مقوله‌هایی بوده که پس از پیروزی انقلاب اسلامی دستخوش تحولات چشمگیر شده و سمت‌گیری‌هایی که بر پاساس نگرش انقلاب وجود داشته و در نخبگان اولیه نیز بارز بوده، بخش مهمی از تحولات را هدایت کرده است.
وی ادامه داد: اغلب دست‌اندرکاران اعم از دانشجو و پزشک که در این فرایند مشارکت داشته، به دیدگاه‌هایی رسیده بودند که متأثر از آموزه‌های انقلاب بوده و بسیاری از سیاست‌های بعدی متأثر از این نگرش‌ها بوده، به طوری که ترتیبی داده شد تا خدمات بهداشت و درمان به تمام مردم اختصاص یابد و دسترسی همگانی ایجاد شود.
واعظ مهدوی گفت: همچنین باید رابطه مالی پزشک و بیمار طبق این نگرش‌ها کم شود و به حداقل برسد و خدمات پزشکان به مناطق محروم ارائه شود و با قیمت ارزان برسد. یادمان هست در سال‌های اولیه انقلاب اغلب مناطق محروم و شهرهای کوچک و بزرگ ما پزشکان خارجی از کشورهای فیلیپین، هند و بنگلادش داشتند که زبان و فرهنگ مردم را نمی‌شناختند، به همین دلیل کارایی بالایی نداشتند.
مشاور سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور افزود: در اوایل انقلاب میزان مرگ و میر مادران باردار، بیماریهای واگیر بسیار بالا بود و روستاها از ابتدایی‌ترین خدمات بهداشتی محروم بودند و فقط خدمات در شهرهای بزرگ ارائه می‌شد. جمعیت هلال احمر که به نام شیر و خورشید مجموعه 25 تختخوابی داشت که خدمات کوچکی ارائه می‌داد.
ساماندهی و شکل‌گیری شبکه بهداشت
وی کارکرد انقلاب را درحوزه سلامت در 7 گروه طبقه‌بندی کرد و گفت: اولین اقدام ساماندهی و شکل‌گیری شبکه بهداشت است، بر اساس شکل‌گیری خانه‌های بهداشت و استخدام یک نفر از مردم بومی که تحصیلات پنجم ابتدایی داشت و دو سال آموزش مداوم می‌دید، به عنوان بهورز در این خانه ها مستقر می‌شد به طوری که امروزه در اغلب متون بهداشت عمومی لغت فارسی بهورز درج شده که با آموزش خود مردم قابل ارائه بود.
این پزشک پیشکسوت تصریح کرد: در این میان نقشه ویزیت ارائه خدمات تدوین شد، ساختار قبلی و کارآمدی در ارائه خدمات ایجاد شد که توانست کارکردهایی مانند پیشگیری از بیماری‌ها، پوشش واکسیناسیون، مراقبت از سلامت مادران باردار و نوزادان را در سطح روستاها فراهم کند و در کاهش میزان مرگ و میر نقش مهمی را ایفا کند.
اجرای طرح ژنریک دارویی و افزایش میزان داروهای تولید داخل
واعظ مهدوی، دومین کارکرد انقلاب را اجرای طرح ژنریک دارویی عنوان کرد و گفت: دارو پس از اسلحه یک تجارت بزرگ محسوب می‌شود، در آن زمان کمپانی‌های دارویی داروهای بازار ایران را به صورت واردات در قبضه داشتند و با قیمت برند و تحت نام تجاری به فروش می‌رساندند، اما پس از انقلاب، داروها به جای نام تجاری با نام علمی و فارماکولوژی مصرف شد، به این ترتیب، افزایش هزینه ناشی از کمپانی‌های دارویی صرفه‌جویی شد و دیدیم که در سال‌های جنگ با 400 میلیون دلار مصرف ارزی 4 میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد کردیم و میزان تولید داروی داخل به 95 درصد رسید که اکنون نیز حدود همان رقم باقیمانده است.
طرح تربیت نیروی انسانی
وی تربیت گسترده نیروی انسانی را پس از انقلاب در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی سومین کارکرد انقلاب در حوزه سلامت دانست و گفت: به این ترتیب در کوتاهترین مدت نیروی پزشک مورد نیاز و نیروهای متخصص تربیت شده‌اند و نه تنها احتیاج به پزشک خارجی نبود بلکه مازاد ظرفیت هم وجود داشت و کیفیت خدمات با کشورهای پیشرفته برابری کرد. این در حالی است که وقتی کشور ما در حال جنگ بود به جای کم کردن خدمات پزشکی و اجتماعی، رشد صنایع دارویی شبکه بهداشت و آموزش پزشکان رقم خورد.
تنظیم و تثبیت قانون طرح نیروی انسانی
مشاور سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور افزود: تنظیم و تثبیت قانون طرح نیروی انسانی گام دیگری بود که به واسطه انقلاب رخ داد، نیروی انسانی در کشورها تمایل به رفتن به مناطق محروم ندارند، در حالی که در سال‌های اولیه انقلاب این قانون را تصویب کردیم و تمام فارغ‌التحصیلان موظف شدند پس از تحصیل، ۳ تا ۵ سال را در مناطق محروم خدمت کنند. این قانون خدمت خارج از مرکز باعث شد تا بسیاری از پزشکان علاقه‌مند شده و در آن مناطق ماندگار شوند.
واعظ مهدوی افزود: توزیع خدمات و عدالت در دسترسی به خدمات درمانی محقق شد و ای کاش معادل آن برای سایر فارغ‌التحصیلان چنین قانونی تثبیت می‌شد تا توزیع نیروی متخصص را عادلانه می‌کرد و دسترسی همه مردم به خدمات تخصصی فراهم می‌شد.
گسترش شبکه بهداشت و ساخت فضاهای فیزیکی
وی گسترش شبکه بهداشت و ساخت فضاهای فیزیکی را حرکت مؤثر دیگر انقلاب در حوزه سلامت دانست و گفت: تمام مأموریت ظرفیت‌سازی در شهرها و نقاط محروم انجام شد و ساخت و ساز در مناطق برخوردار متوقف شد. امروزه شبکه بیمارستان‌های ما نه تنها در استان‌ها آموزشی هستند بلکه در نقاط مختلف نیز مستقر شده‌اند.
تصویب بیمه همگانی
این پزشک پیشکسوت عرصه سلامت دو کارکرد مهم دیگر را به سال‌های بعد از جنگ نسبت داد و گفت: بیمه همگانی در دهه 70 به صورت یک لایحه تنظیم شد، قانون پوشش همگانی تصویب و در سال 76 درمان بستری روستاییان انجام شد. در سال 78 فرانشیز درمان کاهش یافت و در سال 80 درمان بستری برای تمام کشور تحت بیمه همگانی قرار گرفت.
وی افزود: متأسفانه در سال‌های بعد حدود سال‌های 86 و 87 این بیمه بستری شهری متوقف شد و شرایطی فراهم شد که در دو سه سال اخیر دیدیم بیماران در مراجعه به بیمارستان‌ها از دریافت خدمات محروم بوده‌اند چرا که هزینه‌ها بسیار سنگین شده بود، البته با اجرای طرح تحول سلامت و گسترش مجدد بیمه، اکنون دفترچه بیمه صادر شده و هزینه‌های مردم به حداقل رسیده است.
مشاور سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور گفت: همچنین اعمال قانون انجام گرفت و برخی از پزشکان که دریافت‌های غیرمتعارف و غیرقانونی داشتند متوقف شدند و در شرایط فعلی همکاری خوبی صورت گرفته و افرادی که به این کار مبادرت می‌کردند، جامعه پزشکی آنها را از خود طرد کرده و موارد تخلف بسیار معدود شده است.
اجرای پزشک خانواده
واعظ مهدوی برنامه پزشک خانواده را به عنوان یک گام اساسی در تحول نظام سلامت پس از انقلاب دانست و گفت: برنامه‌های اولیه آن شروع شده، متأسفانه از سال 84 در روستاها اجرا شد و در سطح شبکه بهداشت روستایی مستقر شد و اکنون در تمام روستاها پزشک خانواده داریم، البته هنوز آموزش آنها کامل نشده و پزشکان عمومی را به جای آنها مستقر کرده که یک نقطه ضعف محسوب می‌شود.
وی تصریح کرد: برنامه پزشک خانواده هنوز در شهرها عملیاتی نشده و فقط در دو استان فارس و مازندران اجرا شده است، طبق عملیات اجرایی این برنامه در وزارت بهداشت، این برنامه در حال گسترش به شهرهای دیگر است، امیدواریم برای هر خانوار ایرانی یک پزشک خانواده باشد تا به صورت فعال خدمات را ارائه داده و قبل از غیرقابل درمان شدن بیماری، آن را تشخیص و اقدامات لازم را فراهم کند.
دلیل فاصله گرفتن پزشکان از ارزشهای اخلاقی
این پزشک پیشکسوت در رابطه با اینکه در سال‌های اخیر بسیاری از پزشکان با ارزشهای اخلاقی دوران انقلاب فاصله گرفته‌اند، گفت: فاصله گرفتن از ارزشهای اخلاقی منحصر به پزشکان نیست و در سطوح مختلف جامعه رخ داده است، این امر ناشی از تغییرات سطح عمومی قیمت‌هاست که به آثار اجتماعی تورم تعبیر می‌شود.
وی گفت: وقتی تورم شدید و دو رقمی وجود دارد، همه چیز بی‌ثبات است، این موضوع استرس ایجاد می‌کند و افراد را ناگزیر می‌کندن که به اقدامات غیرقانونی و اخلاقی دست بزنند، به طوری که در شرایط تورمی، میزان جرم، خلافکاری و طلاق، مصرف مواد مخدر، چک برگشتی ورودی به زندان‌ها افزایش می‌یابد و آسیب‌های اجتماعی بالا می‌رود.
مشاور سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور افزود: در نتیجه جامعه دچار بی‌ثباتی و آشوب می‌شود، به نظر بنده بخش عمده‌ای از این آثار اجتماعی، بالا بردن قیمت حامل‌های انرژی و هدفمندی یارانه‌هاست و آثار زیانبار آن از مختصر افزایش درآمد دولت و توزیع یارانه مخرب‌تر بوده است.
واعظ مهدوی گفت: اکنون دولت به آثار زیانبار بالا بردن قیمت‌ها پی برده و تصمیم گرفته برای سال 94 قیمت‌های حامل انرژی را بالا نبرد و همت کرده تا قیمت‌ها را تثبیت کند. این تثبیت اجتماعی در عرصه‌های آموزشی، اداری، قضایی و خدمات پزشکی آثار آرامش‌دهنده‌ای خواهد داشت.
او البته در کنار دستاوردهای نظام سلامت در این سالها به برخی آسیبها و مشکلات نظام سلامت هم اشاره می‌کند که شاید رویکرد منفعت طلبانه و بی‌اخلاقی هایی که در جامعه پزشکی مشاهده می‌شود، شاه بیت آن است. مشکلاتی که بیش از همه زائیده اقتصاد ناسالمی است که با تورم و بی ثباتی اقتصادی گره خورده است و حاصل آن افزایش استرس و کم توجهی به ارزشهای اخلاقی است.
واعظ مهدوی به مناسبت دهه انقلاب در رابطه با وضعیت نظام بهداشت و درمان پس از انقلاب گفت: به طورکلی مقوله بهداشت و درمان کشور جزو مهمترین مقوله‌هایی بوده که پس از پیروزی انقلاب اسلامی دستخوش تحولات چشمگیر شده و سمت‌گیری‌هایی که بر پاساس نگرش انقلاب وجود داشته و در نخبگان اولیه نیز بارز بوده، بخش مهمی از تحولات را هدایت کرده است.
وی ادامه داد: اغلب دست‌اندرکاران اعم از دانشجو و پزشک که در این فرایند مشارکت داشته، به دیدگاه‌هایی رسیده بودند که متأثر از آموزه‌های انقلاب بوده و بسیاری از سیاست‌های بعدی متأثر از این نگرش‌ها بوده، به طوری که ترتیبی داده شد تا خدمات بهداشت و درمان به تمام مردم اختصاص یابد و دسترسی همگانی ایجاد شود.
واعظ مهدوی گفت: همچنین باید رابطه مالی پزشک و بیمار طبق این نگرش‌ها کم شود و به حداقل برسد و خدمات پزشکان به مناطق محروم ارائه شود و با قیمت ارزان برسد. یادمان هست در سال‌های اولیه انقلاب اغلب مناطق محروم و شهرهای کوچک و بزرگ ما پزشکان خارجی از کشورهای فیلیپین، هند و بنگلادش داشتند که زبان و فرهنگ مردم را نمی‌شناختند، به همین دلیل کارایی بالایی نداشتند.
مشاور سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور افزود: در اوایل انقلاب میزان مرگ و میر مادران باردار، بیماریهای واگیر بسیار بالا بود و روستاها از ابتدایی‌ترین خدمات بهداشتی محروم بودند و فقط خدمات در شهرهای بزرگ ارائه می‌شد. جمعیت هلال احمر که به نام شیر و خورشید مجموعه 25 تختخوابی داشت که خدمات کوچکی ارائه می‌داد.
ساماندهی و شکل‌گیری شبکه بهداشت
وی کارکرد انقلاب را درحوزه سلامت در 7 گروه طبقه‌بندی کرد و گفت: اولین اقدام ساماندهی و شکل‌گیری شبکه بهداشت است، بر اساس شکل‌گیری خانه‌های بهداشت و استخدام یک نفر از مردم بومی که تحصیلات پنجم ابتدایی داشت و دو سال آموزش مداوم می‌دید، به عنوان بهورز در این خانه ها مستقر می‌شد به طوری که امروزه در اغلب متون بهداشت عمومی لغت فارسی بهورز درج شده که با آموزش خود مردم قابل ارائه بود.
این پزشک پیشکسوت تصریح کرد: در این میان نقشه ویزیت ارائه خدمات تدوین شد، ساختار قبلی و کارآمدی در ارائه خدمات ایجاد شد که توانست کارکردهایی مانند پیشگیری از بیماری‌ها، پوشش واکسیناسیون، مراقبت از سلامت مادران باردار و نوزادان را در سطح روستاها فراهم کند و در کاهش میزان مرگ و میر نقش مهمی را ایفا کند.
اجرای طرح ژنریک دارویی و افزایش میزان داروهای تولید داخل
واعظ مهدوی، دومین کارکرد انقلاب را اجرای طرح ژنریک دارویی عنوان کرد و گفت: دارو پس از اسلحه یک تجارت بزرگ محسوب می‌شود، در آن زمان کمپانی‌های دارویی داروهای بازار ایران را به صورت واردات در قبضه داشتند و با قیمت برند و تحت نام تجاری به فروش می‌رساندند، اما پس از انقلاب، داروها به جای نام تجاری با نام علمی و فارماکولوژی مصرف شد، به این ترتیب، افزایش هزینه ناشی از کمپانی‌های دارویی صرفه‌جویی شد و دیدیم که در سال‌های جنگ با 400 میلیون دلار مصرف ارزی 4 میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد کردیم و میزان تولید داروی داخل به 95 درصد رسید که اکنون نیز حدود همان رقم باقیمانده است.
طرح تربیت نیروی انسانی
وی تربیت گسترده نیروی انسانی را پس از انقلاب در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی سومین کارکرد انقلاب در حوزه سلامت دانست و گفت: به این ترتیب در کوتاهترین مدت نیروی پزشک مورد نیاز و نیروهای متخصص تربیت شده‌اند و نه تنها احتیاج به پزشک خارجی نبود بلکه مازاد ظرفیت هم وجود داشت و کیفیت خدمات با کشورهای پیشرفته برابری کرد. این در حالی است که وقتی کشور ما در حال جنگ بود به جای کم کردن خدمات پزشکی و اجتماعی، رشد صنایع دارویی شبکه بهداشت و آموزش پزشکان رقم خورد.
تنظیم و تثبیت قانون طرح نیروی انسانی
مشاور سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور افزود: تنظیم و تثبیت قانون طرح نیروی انسانی گام دیگری بود که به واسطه انقلاب رخ داد، نیروی انسانی در کشورها تمایل به رفتن به مناطق محروم ندارند، در حالی که در سال‌های اولیه انقلاب این قانون را تصویب کردیم و تمام فارغ‌التحصیلان موظف شدند پس از تحصیل، ۳ تا ۵ سال را در مناطق محروم خدمت کنند. این قانون خدمت خارج از مرکز باعث شد تا بسیاری از پزشکان علاقه‌مند شده و در آن مناطق ماندگار شوند.
واعظ مهدوی افزود: توزیع خدمات و عدالت در دسترسی به خدمات درمانی محقق شد و ای کاش معادل آن برای سایر فارغ‌التحصیلان چنین قانونی تثبیت می‌شد تا توزیع نیروی متخصص را عادلانه می‌کرد و دسترسی همه مردم به خدمات تخصصی فراهم می‌شد.
گسترش شبکه بهداشت و ساخت فضاهای فیزیکی
وی گسترش شبکه بهداشت و ساخت فضاهای فیزیکی را حرکت مؤثر دیگر انقلاب در حوزه سلامت دانست و گفت: تمام مأموریت ظرفیت‌سازی در شهرها و نقاط محروم انجام شد و ساخت و ساز در مناطق برخوردار متوقف شد. امروزه شبکه بیمارستان‌های ما نه تنها در استان‌ها آموزشی هستند بلکه در نقاط مختلف نیز مستقر شده‌اند.
تصویب بیمه همگانی
این پزشک پیشکسوت عرصه سلامت دو کارکرد مهم دیگر را به سال‌های بعد از جنگ نسبت داد و گفت: بیمه همگانی در دهه 70 به صورت یک لایحه تنظیم شد، قانون پوشش همگانی تصویب و در سال 76 درمان بستری روستاییان انجام شد. در سال 78 فرانشیز درمان کاهش یافت و در سال 80 درمان بستری برای تمام کشور تحت بیمه همگانی قرار گرفت.
وی افزود: متأسفانه در سال‌های بعد حدود سال‌های 86 و 87 این بیمه بستری شهری متوقف شد و شرایطی فراهم شد که در دو سه سال اخیر دیدیم بیماران در مراجعه به بیمارستان‌ها از دریافت خدمات محروم بوده‌اند چرا که هزینه‌ها بسیار سنگین شده بود، البته با اجرای طرح تحول سلامت و گسترش مجدد بیمه، اکنون دفترچه بیمه صادر شده و هزینه‌های مردم به حداقل رسیده است.
مشاور سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور گفت: همچنین اعمال قانون انجام گرفت و برخی از پزشکان که دریافت‌های غیرمتعارف و غیرقانونی داشتند متوقف شدند و در شرایط فعلی همکاری خوبی صورت گرفته و افرادی که به این کار مبادرت می‌کردند، جامعه پزشکی آنها را از خود طرد کرده و موارد تخلف بسیار معدود شده است.
اجرای پزشک خانواده
واعظ مهدوی برنامه پزشک خانواده را به عنوان یک گام اساسی در تحول نظام سلامت پس از انقلاب دانست و گفت: برنامه‌های اولیه آن شروع شده، متأسفانه از سال 84 در روستاها اجرا شد و در سطح شبکه بهداشت روستایی مستقر شد و اکنون در تمام روستاها پزشک خانواده داریم، البته هنوز آموزش آنها کامل نشده و پزشکان عمومی را به جای آنها مستقر کرده که یک نقطه ضعف محسوب می‌شود.
وی تصریح کرد: برنامه پزشک خانواده هنوز در شهرها عملیاتی نشده و فقط در دو استان فارس و مازندران اجرا شده است، طبق عملیات اجرایی این برنامه در وزارت بهداشت، این برنامه در حال گسترش به شهرهای دیگر است، امیدواریم برای هر خانوار ایرانی یک پزشک خانواده باشد تا به صورت فعال خدمات را ارائه داده و قبل از غیرقابل درمان شدن بیماری، آن را تشخیص و اقدامات لازم را فراهم کند.
دلیل فاصله گرفتن پزشکان از ارزشهای اخلاقی
این پزشک پیشکسوت در رابطه با اینکه در سال‌های اخیر بسیاری از پزشکان با ارزشهای اخلاقی دوران انقلاب فاصله گرفته‌اند، گفت: فاصله گرفتن از ارزشهای اخلاقی منحصر به پزشکان نیست و در سطوح مختلف جامعه رخ داده است، این امر ناشی از تغییرات سطح عمومی قیمت‌هاست که به آثار اجتماعی تورم تعبیر می‌شود.
وی گفت: وقتی تورم شدید و دو رقمی وجود دارد، همه چیز بی‌ثبات است، این موضوع استرس ایجاد می‌کند و افراد را ناگزیر می‌کندن که به اقدامات غیرقانونی و اخلاقی دست بزنند، به طوری که در شرایط تورمی، میزان جرم، خلافکاری و طلاق، مصرف مواد مخدر، چک برگشتی ورودی به زندان‌ها افزایش می‌یابد و آسیب‌های اجتماعی بالا می‌رود.
مشاور سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور افزود: در نتیجه جامعه دچار بی‌ثباتی و آشوب می‌شود، به نظر بنده بخش عمده‌ای از این آثار اجتماعی، بالا بردن قیمت حامل‌های انرژی و هدفمندی یارانه‌هاست و آثار زیانبار آن از مختصر افزایش درآمد دولت و توزیع یارانه مخرب‌تر بوده است.
واعظ مهدوی گفت: اکنون دولت به آثار زیانبار بالا بردن قیمت‌ها پی برده و تصمیم گرفته برای سال 94 قیمت‌های حامل انرژی را بالا نبرد و همت کرده تا قیمت‌ها را تثبیت کند. این تثبیت اجتماعی در عرصه‌های آموزشی، اداری، قضایی و خدمات پزشکی آثار آرامش‌دهنده‌ای خواهد داشت.